Borstelbies

Borstelbies is een kleine tot meestal zeer kleine, grasgroene, meestal in dichte 'borstelachtige' polletjes groeiende plant, die soms korte uitlopers vormt en dan in matjes groeit. Het is een eenjarige tot kortlevend-overblijvende zomerbloeier. De draaddunne, rolronde stengels dragen meestal één volledig blad met een borstelvormige bladschijf. De bloeiwijze bestaat uit één tot drie zittende of zeer kort gesteelde aren, die zijdelings uit de stengel lijken te treden doordat het schutblad de stengel voortzet; soms is er nog een tweede schutblad. De eivormige, tot vier millimeter lange, bleek- tot donkerbruine aren bevatten tien tot enkele tientallen bloemen. Deze hebben geen borstels, meestal twee meeldraden en een stamper met drie stempels. Het nootje is omgekeerd eivormig met vijftien tot achttien lengteribben en daartussen gerimpeld. Tegelijk met de rijpe nootjes vallen ook de kafjes af, waarna alleen een kale aarspil resteert.

Borstelbies komt voor in West-, Midden- en Zuid-Europa, noordwaarts tot Zuid-Scandinavië; in andere werelddelen heeft zij een verbrokkeld areaal dat delen van Zuidwest- en Midden-Azië, het Atlasgebied, de Azoren, Oost- en Zuid-Afrika en Australië omvat. In Noord-Amerika is zij ingevoerd. In Nederland is zij vrij zeldzaam, maar plaatselijk vrij algemeen in de pleistocene streken en in de duinen; voorts is zij op een paar plekken in het Hollands-Utrechtse polderland aangetroffen.

Dit miniatuur-biesje is een kenmerkend bestanddeel van pioniervegetaties op open, vochtige tot natte, min of meer dichtgeslagen, zonnige tot licht beschaduwde, al dan niet 's winters onder water staande, meestal wat humeuze, al dan niet licht bemeste zand- en leemgrond. Op veen en klei komt Borstelbies weinig voor. Gewoonlijk houdt zij het langst stand op matig voedselrijke bodem; in meer uitgesproken voedselrijk milieu ruimt zij veelal spoedig het veld voor andere planten. Ook op voedselarm zand is haar aanwezigheid vaak tot de eerste pionierfase beperkt: daar is zij dikwijls alweer verdwenen terwijl de begroeiing nog allerminst gesloten is. Behalve in pionierbegroeiingen komt Borstelbies ook weleens voor als bestanddeel van de grasmat, maar alleen als deze zeer laag blijft en door het vee min of meer opengetrapt wordt, zoals op veepaadjes en drinkplaatsen. Haar natuurlijke standplaats wordt met name gevormd door droogvallende strandjes van beken, waar zij met Moerasmuur (Stellaria uliginosa) een karakteristieke combinatie vormde, maar door waterverontreiniging weinig meer voorkomt. Verder kan zij een zeker aandeel hebben in de begroeiing op de drooggevallen bodem van plassen en poelen. Verreweg de meeste groeiplaatsen van Borstelbies ontstaan tegenwoordig door toedoen van de mens, evenzeer als deze haar oorspronkelijke groeiplaatsen heeft verstoord. Vooral allerlei graafwerk schept tijdelijke kansen voor deze pionier, die vaak onverwacht verschijnt in afgravingen, langs pas gegraven sloten en greppels en op afgeplagde plekken. Evenzo kunnen bij wegaanleg kortstondig geschikte plekken ontstaan. Ook duikt Borstelbies weleens op vochtige kapvlakten en in vochtige moestuinen op. Duurzame groeiplaatsen heeft zij voornamelijk in beweid en weinig of niet bemest terrein, zoals in valleitjes van vroongebieden en in beekdalweilanden, en soms aan de rand van vochtige paden. Zij verdraagt een zekere overschaduwing door bomen of struiken, mits de bodembegroeiing open is. Vergeleken met een aantal van haar eenjarige metgezellen blijkt Borstelbies duidelijk kieskeuriger dan Greppelrus (Juncus bufonius) en Moerasdroogbloem (Gnaphalium uliginosum), maar anderzijds lang niet zo gevoelig voor 20ste-eeuwse ingrepen en invloeden in haar leefwereld als bijvoorbeeld Dwergvlas (Radiola linoides), Dwergbloem (Anagallis minima), Draadgentiaan (Cicendia filiformis) en Wijdbloeiende rus (Juncus tenageia). Het beste is zij te vergelijken met Waterpostelein (Lythrum portula), Liggend hertshooi (Hypericum humifusum), Klein bronkruid (Montia fontana subsp. chondrosperma) en Grondster (Illecebrum verticillatum) — kwaliteitsindicatoren van het cultuurlandschap, niet onbedreigd, maar evenmin kansloos geworden.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1994 (deel 5)