Klein sterrekroos

Klein sterrekroos - voorheen Voorjaarssterrekroos genoemd - is een zeer kleine, eenjarige, zomers bloeiende land- of waterplant. Een enkele keer is bij de watervorm bloei in december waargenomen. Kieming kan van de lente tot de nazomer plaatsvinden. In het water vormt de plant eerst lijnvormige bladeren, later rozetten van ongeveer tien spatelvormige bladeren. In de oksels van de rozetbladeren staan gewoonlijk telkens een mannelijke en een vrouwelijke bloem bijeen in dezelfde bladoksel. Indien de bloemen goed ontwikkeld zijn, is normale bestuiving in de lucht of op het wateroppervlak mogelijk. Vaak echter komen meeldraden en stijlen niet volledig tot ontwikkeling. Als landvorm heeft Klein sterrekroos kruipende stengels met langwerpige tot lijnvormige bladeren. Mannelijke bloemen en stijlen zijn bij de landvorm slecht of helemaal niet ontwikkeld, en de vruchtbeginsels groeien zonder bestuiving tot vruchten uit, wat ook bij de watervorm kan voorkomen. De vruchten zijn klein, omgekeerd-eivormig, loodzwart, en alleen bij de top smal gevleugeld. De plant sterft voor het eind van het jaar af, meestal tegen de herfst. 

Klein sterrekroos komt voor in de koude en gematigde zones van het noordelijk halfrond; of het ook op het zuidelijk halfrond groeit, is onzeker. Voor zover bekend, is het in Nederland uiterst zeldzaam. Op een vindplaats bij Coevorden, waar het in 1859 was aangetroffen, werd het 120 jaar later teruggevonden; in de tussentijd was in dezelfde omgeving nog een tweede groeiplaats ontdekt. Kort na 1950 is het op twee plekken in Noord-Drenthe waargenomen. Voorts zijn oudere vondsten bekend uit de omgeving van Doesburg, Nijmegen, Vianen, 's-Hertogenbosch en Gulpen. 

Klein sterrekroos is een dwergpionierplant van plekken met een wisselende waterstand op minerale, meestal slibrijke en humeuze, carbonaatarme bodem. Met zijn fragiele bouw verdraagt het geen waterbeweging. Het is gebonden aan kleine waterruimten en drooggevallen plekken. In Nederland is het voornamelijk als landplant waargenomen. In beekdalen werd het gevonden in trapgaten langs drinkpoelen, in weilanden die 's winters onder water staan. Hier groeide het samen met Gevleugeld sterrekroos, Waterpostelein (Lythrum portula), Moerasmuur (Stellaria uliginosa), Egelboterbloem (Ranunculus flammula) en Moeraswalstro (Galium palustre). In de loop van de zomer worden deze laagblijvende planten door Waterpeper (Polygonum hydropiper) en Tandzaad (Bidens spp.) in de schaduw gesteld. Langs oude rivierlopen is Klein sterrekroos te verwachten in gezelschap van plantjes als Slijkgroen (Limosella aquatica) en Vreemde ereprijs (Veronica peregrina). 

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)