Kleine leeuwenbek

Kleine leeuwenbek is een lage tot zeer lage, rechtopstaande, vaak bossig vertakte, grauwgroene, sterk kleverig behaarde, eenjarige zomer- en herfstbloeier, die vanaf de voorzomer kiemt. De bladeren en schutbladeren zijn spatelvormig tot lijnvormig en gaafrandig; ze staan verspreid, de onderste in paren tegenover elkaar. De kleine bloemen zijn vrij lang gesteeld en staan in losse trossen. Ze hebben een diep vijftallige, rechtopstaande kelk en een bleekpaarse, tweelippige kroon met een tweespletige bovenlip en een driedelige onderlip. De kroonbuis draagt aan de voet een korte, kegelvormige spoor. De ingang van de kroon wordt door de welving van de onderlip niet geheel afgesloten. Meestal vindt zelfbestuiving plaats. De rijpe vrucht opent zich alleen aan de top, en de zaden hebben lengterichels die onderling in lengte verschillen. 

Kleine leeuwenbek komt voor in Europa, met uitzondering van het hoge noorden, in Zuidwest-Azië en als neofiet in oostelijk Noord-Amerika. 

Kleine leeuwenbek groeit op zonnige, open plaatsen op voedselrijk, matig droog substraat. Oorspronkelijk een akkerplant, heeft hij als spoorwegplant een nieuw bestaan opgebouwd, en zijn verspreidingspatroon weerspiegelt tegenwoordig vaak het spoorwegnet. In zuidelijker delen van Europa groeit hij van nature op rolsteenhellingen, vooral op kalkrijk gesteente, samen met bijvoorbeeld Smalle raai (Galeopsis ladanum subsp. angustifolia). Langs het spoor staat Kleine leeuwenbek in ballastbedden, op schouwpaden, en tussen plaveisel. Als akkerplant groeit hij tussen gewassen, in moes- en siertuinen, voornamelijk op krijt en zandige tot vrij zware, maar niet dichtgeslagen klei. Hier wordt hij vergezeld door Kleine wolfsmelk (Euphorbia exigua), Rood guichelheil (Anagallis arvensis), en soms door Stoppelleeuwenbekjes (Kickxia spp.). Een enkele keer staat hij op muurtjes of op steile, pas afgeslagen kleiwanden langs rivieren. 

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)