Korensla

Korensla is een lage tot zeer lage, eenjarige, meestal in het najaar kiemende zomerbloeier met een penwortel, een bladrozet en vaak talrijke bladloze, onvertakte of in de bovenste helft vertakte stengels. Melksap is spaarzaam aanwezig. De plant is grotendeels kaal ; alleen de onderkant van de bladeren is dikwijls behaard. Onmiskenbaar is deze plant doordat de stengels naar boven toe sterk opgeblazen en daardoor knotsvormig zijn, met de grootste breedte vlak onder het hoofdje. Tijdens of na de bloei verkleurt het onderste stuk van de stengels koperrood. De rozetbladeren zijn langwerpig-omgekeerd-eirond, naar de voet steelvormig versmald, aan de rand grof getand. De hoofdjes hebben een middellijn van ongeveer een centimeter en bevatten citroengele lintbloemen en staan min of meer tuilvormig gerangschikt, dat wil zeggen bij de bloei op ongeveer gelijke hoogte. Ze hebben een urnvormig omwindsel, dat uit één rij onderling even lange blaadjes en enige priemvormige buitenomwindselblaadjes bestaat. De nootjes zijn afgeplat omgekeerd-eivormig, met tien ribben en daartussen rijen mazen, en dragen geen pappus. Als ze rijp zijn, is het onderste deel van het omwindsel inmiddels verhard, de buitenste rij nootjes blijft in het omwindsel (als bij Kleine leeuwentand) en valt samen hiermee bij het verwelken van de stengel op de grond. 

Korensla heeft een tamelijk beperkt areaal: West- en Midden-Europa, noordwaarts tot Oost-Engeland en Zuid-Zweden; voorts komt zij op enige plaatsen in Zuid-Europa en het Atlasgebied voor. In Nederland was zij vroeger algemeen op de pleistocene zandgronden; tegenwoordig is zij daar zeer zeldzaam. Het meest wordt zij nu nog aangetroffen in het midden van het land. Eertijds kwam zij ook voor op een aantal plaatsen aan de duinrand: op Goeree, van 's-Gravenhage tot Schoorl en op Ameland en Schiermonnikoog.

Korensla vormt een schoolvoorbeeld van een graanakkerplant die in een halve eeuw vrijwel uit de flora van ons land en omringende landen is geëlimineerd. Tot de tweede wereldoorlog was zij een van de algemeenste en tevens meest karakteristieke bewoners van de korenvelden - met name winterroggeakkers op kalkarme, zure zandgronden. Hier was zij kenmerkend voor de oudere bouwlanden; in jonge ontginningsakkers laat zij verstek gaan. Haar verspreidingspatroon tekende fraai de grenzen van de zandgebieden af. Niet alleen op klei en laagveen, maar ook in hoogveenstreken ontbreekt Korensla. Zo vormden de Peel en de oostrand van Drenthe met de omgeving van het huidige Stadskanaal vanouds onderbrekingen in haar voorkomen in de pleistocene streken. Als kalk- en vochtmijdende, lichtbehoevende pioniersplant komt Korensla in zuidelijker streken ook in heidegebieden en op droge delen van zandstrandjes langs riviertjes voor; bij ons blijkt zij echter vrijwel geheel aan de akker gebonden. Zelden treedt zij in omgewerkte bermen, op bouwterreinen en dergelijke op, en hier is haar voorkomen onbestendig. De indruk wordt gewekt dat zij in hoge mate afhankelijk is van continuïteit in de verbouw van winterrogge. De achteruitgang halverwege de 20ste eeuw is zo plotseling ingetreden en zo snel verlopen, dat hiervoor niet de chemische onkruidbestrijding, laat staan de maïsteelt als hoofdoorzaak is aan te wijzen, al zijn dit wel factoren die de kans op herstel tegenwoordig nihil maken. Invoering van kunstmest en veelvuldig veranderen van gewas op hetzelfde perceel (vruchtwisseling) zijn waarschijnlijk van doorslaggevende invloed op de verdwijning van Korensla geweest. Hier en daar, bijvoorbeeld in Nijmegen, handhaaft zij zich nog in moestuintjes en rozenperken. Planten waarmee deze soort dikwijls samen voorkwam, zijn Bleekgele hennepnetel (Galeopsis segetum), Kleine leeuwenklauw (Aphanes microcarpa), Slofhak (Anthoxanthum aristatum), Eenjarige hardbloem (Scleranthus annuus), de ook op wat rijkere bodem groeiende soorten Grote windhalm (Apera spica-venti), Korenbloem, Smalle wikke (Vicia sativa subsp. nigra), Akkerviooltje (Viola arvensis) en Zwaluwtong (Polygonum convolvulus), en een paar soorten van droge, zure zandgrond die optimaal buiten akkers optreden, namelijk Klein tasjeskruid (Teesdalia nudicaulis) en de overblijvende planten Schapenzuring (Rumex acetosella) en Gladde witbol (Holcus mollis).

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1991 (deel 4)