Purperorchis

Purperorchis is een middelhoge tot hoge plant, die in de tweede helft van de lente bloeit (gemiddeld wat eerder dan het nauw verwante Soldaatje). Vooral 's nachts verspreidt zij een cumarinegeur. Zij is forser van postuur dan de meeste andere inheemse Orchideeën. De bladeren kunnen tot twee decimeter lang worden; van boven glanzen ze sterk en zien er als gelakt uit. De aar bevat tot enige tientallen bloemen. De onderling deels vergroeide sepalen vormen samen met de petalen een bruin-purperen helm. De veel lichtere, grote, roze tot witte lip heeft de vorm van een poppetje: zij heeft twee smalle zijslippen en een langere, brede middenslip, die aan de top gespleten is in twee brede zijlobben met daartussen een miniem middenlobje. Vooral aan de voet en in het centrum van de middenslip zijn zij bezet met paarse haarbundeltjes. De spoor is naar beneden gekromd en hoogstens half zo lang als het eveneens gekromde, dunne vruchtbeginsel.

Purperorchis komt voor in Midden-Europa, zuidwaarts tot Midden-Spanje, Zuid-Italië en de Balkan, noordwaarts tot Zuidoost-Engeland en Denemarken. In Nederland is zij beperkt tot Zuid-Limburg, waar zij zeldzaam en schaars geworden is.

Purperorchis is een zoomplant die in onze streken uitsluitend op kalkhellingen voorkomt. Oecologisch gezien staat zij dichter bij Mannetjesorchis dan bij haar nauwere verwant Soldaatje. In Zuid-Limburg was zij vooral een bewoner van het 'middenbos'. Zij kan zich zowel op lichte als op tamelijk schaduwrijke plekken handhaven, maar met het donkerder worden van de standplaats neemt het percentage bloeiende planten af; bovendien worden deze armbloemiger en slapper van bouw, waardoor ze gemakkelijk omvallen. In krijthellinggrasland staat zij doorgaans in de buurt van bomen of struiken, zelden midden in het grasland. De meest frequente begeleiders van Purperorchis zijn Grote keverorchis, Gewone salomonszegel (Polygonatum multiflorum), Gevlekte aronskelk (Arum maculatum), Eenbes (Paris quadrifolia), Boszegge (Carex sylvatica), Boskortsteel (Brachypodium sylvaticum), Donkersporig bosviooltje (Viola reichenbachiana), Kleefkruid (Galium aparine), Klimop (Hedera helix), Rode kornoelje (Cornus sanguinea), Hazelaar (Corylus avellana) en Gewone es (Fraxinus excelsior). Op plaatsen waar zij samen met Soldaatje voorkomt, bijvoorbeeld op kapvlakten, kan zij met deze verwant bastaarderen en eventueel hybridenzwermen vormen.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1994 (deel 5)