Tweehuizige zegge

Tweehuizige zegge is een lage tot zeer lage, vrij donker groene, zeer tengere plant met een kruipende, draaddunne, vertakte wortelstok, waaraan op afstand van elkaar afgerond-driekantige bloeistengels ontspringen. De scheden worden glanzig lichtbruin. De borstelvormige bladschijf is nog geen millimeter breed. De tweehuizigheid van deze soort betekent een verschil met alle andere inheemse Zeggen (afwijkende exemplaren van enkele soorten buiten beschouwing gelaten). Aan de stengeltop staat slechts één aar. Bij mannelijke planten is deze spoelvormig, bleekbruin en tot anderhalve centimeter lang. Vrouwelijke exemplaren hebben een compacte, eivormige, donkerbruine en zelden meer dan een centimeter lange aar met tweestempelige bloemen. De urntjes zijn lensvormig, eirond, ongeveer drie millimeter lang, toegespitst in een korte, op de rug gegroefde snavel, bij rijpheid dof donkerbruin tot purperbruin en afstaand. De kafjes vallen niet met de urntjes af. In overwegend mannelijke aren komen soms een of enkele vrouwelijke bloemen tot ontwikkeling.
    Tweehuizige zegge komt voor in Noord-, Noordwest- en noordelijk Midden-Europa met voorposten in Zuidwest-Europa, en in West-Siberië. Nauw verwante (onder)soorten zijn bekend uit Noord-Azië en noordelijk Noord-Amerika. In Nederland was de plant vanouds zeldzaam en grotendeels tot de pleistocene streken beperkt. Thans behoort zij tot de zeldzaamste en meest bedreigde vaatplanten van onze flora. Tussen 1960 en 1970 kwam zij nog voor in de Gelderse Vallei, Twente en Noordwest-Overijssel en aan de rand van het Noordbrabantse Maasdal. Nadien is zij alleen nog bekend van een paar plekken in Drenthe en oostelijk Friesland.
    Tweehuizige zegge stelt nauw omschreven eisen aan voedselvoorziening, waterhuishouding en gelijkmatigheid van omstandigheden op haar groeiplaatsen. Aan deze eisen wordt in het laagland -- anders dan in gebergten -- slechts onder speciale voorwaarden voldaan. In het natuurbeheer wordt deze uiterst tengere en bescheiden Zegge dan ook bijzonder hoog gewaardeerd. In standplaats sluit zij nauw aan bij Vlozegge, maar zij toont zich in onze streken nog veel kieskeuriger. Zij is gebonden aan onbeschaduwde, onbemeste, laag begroeide plaatsen op humusrijke tot venige, zwak zure tot neutrale, fosfaatarme zand- en leemgrond (bij uitzondering op puur veen), met basenrijk grondwater dat 's winters ongeveer tot de oppervlakte stijgt en 's zomers hoogstens enkele decimeters diep wegzakt. Vergroting van de waterfluctuatie leidt snel tot haar verdwijning, hetzij door overstroming, hetzij door verdroging. Ontwatering van de omgeving kan gemakkelijk tot verminderde grondwater- en toenemende regenwaterinvloed leiden, resulterend in verzuring, die de plant eveneens doet verdwijnen. Ook invloed van bemesting verstoort gemakkelijk het subtiele evenwicht tussen de factoren die samen haar aanwezigheid mogelijk maken. Qua structuur van de begroeiingen vertonen de groeiplaatsen onderlinge verschillen; qua soortensamenstelling komen ze echter sterk met elkaar overeen. Vroeger werd Tweehuizige zegge vooral aangetroffen op afgeplagde plekken in natte heide op leem. De meeste recente groeiplaatsen liggen in blauwgraslanden  . Hier kan het aantal bloeistengels van jaar tot jaar sterk wisselen, en vertoont de plant zich soms opnieuw na een reeks van jaren van (schijnbare) afwezigheid. Verder is Tweehuizige zegge, veelal in gering aantal, aangetroffen in moerasjes aan de rand van beekdalen en in brongebieden. Hier staat zij soms -- evenals Vlozegge -- op Pijpenstro- of Zeggehorsten boven rechtstreeks bereik van het beekwater. Een enkele maal is Tweehuizige zegge in trilveen gevonden. Tot haar frequente begeleiders behoren Blauwe knoop (Succisa pratensis),  Pijpenstrootje (Molinia caerulea), Blauwe zegge, Tormentil (Potentilla erecta), Vlozegge, Kleine valeriaan (Valeriana dioica), Lidrus (Equisetum palustre), Veenpluis en Zwarte zegge. Op sommige plekken maakten ook Parnassia (Parnassia palustris) en Vetblad (Pinguicula vulgaris) deel uit van haar gezelschap. Of het voortbestaan van Tweehuizige zegge in ons land voor de toekomst gewaarborgd is, valt evenzeer te betwijfelen als in het geval van bijvoorbeeld Breed wollegras: ook in reservaten blijken groeiplaatsen van deze soorten in ons verdroogde, verzuurde en vermeste land ternauwernood veilig te stellen.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1994 (deel 5)