Bouwen aan groenexpertise

Natuurstreefbeeld: Kalkmoeras (7230)

Dit zijn laagvenen waar de vegetatie in contact staat met min of meer alkalisch grond- of oppervlaktewater. Door de aanwezigheid van vrije kalk, worden ze ook wel kalkmoerassen genoemd. Goed ontwikkeld kalkmoeras is zeer soortenrijk met soorten als Moeraswespenorchis en Grote muggenorchis.
 

Ontdek de soorten van het kalkmoeras met de interactieve figuur.

Beheer:

Een extensief maaibeheer is meestal noodzakelijk om verbossing tegen te gaan. Doorgaans is één maaibeurt in de zomer of nazomer voldoende. In stabiele slenken-bultenmoerassen, zoals in het Buitengoor, is maaibeheer niet gewenst en kan verbossing en vergrassing tegengegaan worden door wegplaggen van de bultvegetaties. Het uitwendige beheer is zeer belangrijk voor de instandhouding van dit habitattype met prioritaire aandacht voor het behoud van een goede grond- en waterkwaliteit zonder inspoeling van landbouwmeststoffen of huishoudelijk afvalwater, behoud van een maximale kwel en bescherming tegen betreding.

heeft als indicator van een goede toestand

Ronde zegge

heeft als indicator van een goede toestand

Tweehuizige zegge

heeft als indicator van een goede toestand

Vlozegge

heeft als indicator van een goede toestand

Schubzegge

heeft als indicator van een goede toestand

Armbloemige waterbies

heeft als indicator van een goede toestand

Slank wollegras

heeft als indicator van een goede toestand

Breed wollegras

heeft als indicator van een goede toestand

Grote muggenorchis

heeft als indicator van een goede toestand

Alpenrus

heeft als indicator van een goede toestand

Groenknolorchis

heeft als indicator van een goede toestand

Knopbies

heeft als indicator van een goede toestand

Teer guichelheil

heeft als indicator van een goede toestand

Echt vetmos

heeft als indicator van een goede toestand

Veenknikmos

heeft als indicator van een goede toestand

Sterrengoudmos

heeft als indicator van een goede toestand

Gele zegge

heeft als indicator van een goede toestand

Blonde zegge

heeft als indicator van een goede toestand

Vleeskleurige orchis

heeft als indicator van een goede toestand

Moeraswespenorchis

heeft als indicator van een goede toestand

Groot vedermos

heeft als indicator van een goede toestand

Paddenrus

heeft als indicator van een goede toestand

Parnassia

heeft als indicator van een goede toestand

Moeraskartelblad

  • De meeste kalkmoerassen verdwenen door drooglegging en ontginning.
  • De vegetaties zijn zeer gevoelig voor verdroging en eutrofiëring. Hierbij worden de oorspronkelijke soorten verdrongen door sneller groeiende soorten zoals Moerasstruisgras, Hennegras of Zwarte zegge. Indien de invloed van kwelwater vermindert treedt verzuring op.
  • Stagnatie van regenwater leidt eveneens tot verzuring. Dit kan worden veroorzaakt door opstuwing van het waterpeil om regionale verdroging tegen te gaan, of omdat kleine afwateringsgreppels niet meer onderhouden worden. 
  • Stopzetting van het maaibeheer leidt tot verbossing van bepaalde typen.
  • Eutrofiëring van de kanalen en irrigatiegrachten van waaruit infiltratie gebeurt (Buitengoor), kan op termijn problematisch zijn wanneer die fosfaten niet langer meer geïmmobiliseerd kunnen worden door de calcium- ijzercomplexen in de bodem.
Herstel- en ontwikkelingsbeheer:

Herstel is mogelijk op vroegere standplaatsen door een hervatting van het extensieve maaibeheer na herstel van de oorspronkelijke waterhuishouding. Succes hangt in grote mate af van de zeer delicate balans tussen toevoer en afvoer van regenwater en basenrijk grondwater of oppervlaktewater. In veel gevallen is verwijdering van de toplaag (door middel van plaggen, ondiep afgraven of kleinschalige vervening) noodzakelijk om de oorspronkelijke vegetaties te herstellen. Vele typische soorten (o.a. zeggen) hebben een langlevende zaadvoorraad. In de voormalige Vlaamse Vallei, met een zwaartepunt in het Waasland, in de valleien van Schelde en Leie, langs de dekzandrug uit het boven-Pleistoceen tussen grofweg Mechelen en Diest en in de Jekervallei komt een aantal geïsoleerde moeraskalkdepressies voor. Deze zones bieden potenties voor herstel van dit vegetatietype indien de delicate hydrologie en nutriëntenhuishouding kunnen hersteld worden.

Officiële titel:
Alkalisch laagveen
Code:
7230
Uitgebreid:

Dit zijn laagvenen waar de vegetatie in contact staat met min of meer alkalisch grond- of oppervlaktewater. Door de aanwezigheid van vrije kalk, worden ze ook wel kalkmoerassen genoemd. In tegenstelling tot overgangs- en trilveen (habitattype 7140) treedt er geen waterstagnatie op doordat het grondwater voortdurend wordt ververst. De venige afzettingen zijn vaak beperkt vanwege de lage biomassaproductie en wisselen soms af met lagen van kalkneerslag. Door de beperkte mineralisatie van organisch materiaal vanwege de permanent vrij hoge grondwaterstand en door de binding van fosfaat aan calcium-ijzercomplexen zijn weinig nutriënten beschikbaar voor de plantengroei. Snelle, forse groeiers maken in dit milieu geen kans. Goed ontwikkelde alkalische laagvenen behoren tot de soortenrijkste plantengemeenschappen van Vlaanderen met een groot aantal sterk gespecialiseerde en bedreigde soorten. Ze komen ook voor in natte duinvalleien (waar ze tot habitattype 2190 gerekend worden).

De vegetatie bestaat vooral uit lage schijngrassen en (bruin)mossen. Kenmerkende schijngrassen zijn o.a. Tweehuizige zegge, Dwergzegge, Vlozegge, Blonde zegge, Schubzegge, Gele zegge, Blauwe zegge, Armbloemige waterbies en Breed wollegras. De mosflora is uitgesproken soortenrijk. Topkapselmossen zoals Sterrengoudmos, Groot vedermos en Veenknikmos, slaapmossen met een typische bruinige kleur, zoals verschillende soorten sikkelmossen en schorpioenmossen en levermossen zoals Echt vetmos en moerasvorkjes zijn typisch. In dit habitattype groeien ook talrijke kruiden, waaronder enkele zeer opvallende soorten zoals orchideeën. Knopbies kan in dit milieu een markante plaats innemen. Ze geeft dan de vegetatie een typisch bulten-slenkenpatroon. Paddenrus en puntmossen treden in wat voedselrijkere en/of verstoorde milieus meer op de voorgrond.

In het Buitengoor te Mol, waar op de zure, Kempense zandgronden van nature natte heide zou voorkomen, ontwikkelde zich fraai alkalisch laagveen onder invloed van de constante aanvoer van kalkrijk grondwater vanuit het kanaal Bocholt-Herentals. In het Torfbroek te Kampenhout ontbreekt de zure invloed en zorgen kalkrijke bodemlagen voor de aanvoer van kalkrijk grondwater. Deze vegetaties nemen hier een positie in tussen alkalisch laagveen en blauwgrasland op iets drogere standplaatsen, die er beide in mozaïek met elkaar voorkomen. De vegetaties zijn er zeer soortenrijk met Parnassia en orchideeënsoorten als Moeraswespenorchis, Bosorchis en Grote muggenorchis.

Deze kalkmoerassen kunnen voorkomen in complex met, of als overgang naar andere vegetatietypes zoals trilvenen (habitattype 7140), blauwgraslanden (habitattype 6410), grote zeggenvegetaties, rietvegetatie en broekbos (habitattype 91E0). Aangrenzende greppels, sloten, poelen en vijvers zijn doorgaans rijk aan kranswieren (habitattype 3140).

In dit habitattype kan Groenknolorchis voorkomen, een bijlage 2-soort van de Habitatrichtlijn. De ongewervelde faunagemeenschap van dit habitattype heeft veel soorten gemeen met andere laagproductieve vegetatietypes van natte standplaatsen (bv. blauwgraslanden en kleine zeggenvegetaties). Vanwege de kalkrijkdom is de slakkenfauna evenwel veel soortenrijker.

Kenmerken:

Dit habitattype/natuurstreefbeeld is in een gezonde staat als het aan zekere voorwaarden voldoet, die nagestreefd moeten worden in het beheer (o.b.v. de LSVI tabellen).

Habitatstructuur:

  • De habitatvlek wordt voor meer dan 30% bedekt met lage schijngrassen (dit zijn schijngrassen als Snavelies,Bies, Waterbies, Zegge, Wollegras en Rus die volgroeid lager dan 30cm blijven)
  • De moslaag bedekt meer dan 10% van de oppervlakte (exclusief veenmos)
  • Er is nergens in de habitatvlek, of slechts sporadisch, een zwavelgeur (H2S) aanwezig na bodempeiling

Verstoringskenmerken

  • Minder dan 10% van de oppervlakte is bedekt met struiken, bomen of hun kiemplanten (streven naar minder dan 5%)
  • Indicatorsoorten voor verrijking bedekken ≤ 10% (streven naar een lagere bedekking)
  • Op minder dan 30% van de habitatvlek is een strooisellaag (een laag van dood organisch materiaal van meer dan 1cm) aanwezig (streven naar een lager aandeel)
  • Indicatorsoorten voor verruiging bedekken ≤ 30% (streven naar een lagere bedekking)
  • Indicatorsoorten voor verzuring bedekken ≤ 30%
  • Indicatorsoorten voor vergrassing bedekken ≤ 30% (streven naar een lagere bedekking)
  • Invasieve exoten zijn volledig afwezig
  • Structuurschade (veroorzaakt door overbetreding, paden, brand, afval, voertuigsporen, enz.) bedekt ≤10% ( streven naar een bedekking ≤1%)

Vegetatie opbouw

  • Er zijn minstens 3 sleutelsoorten aanwezig (streven naar meer sleutelsoorten)
  • De sleutelsoorten bedekken ≥ 30% (streven naar een grotere bedekking van sleutelsoorten)

Opmerking 1: Een zwavelgeur (H2S) in deze habitat duidt op een ongunstig milieuklimaat: het gas wordt vooral gevormd in permanent natte, zuurstofloze en eerder voedelrijke milieus en is indicatief voor een gebrekkige doorstroming.

Opmerking 2: Omdat de habitat in overgangsmilieus voorkomt, is voor het duurzaam voortbestaan van dit type en het optimaal functioneren ervan een ruimer kader noodzakelijk waarbinnen dit type zich kan (her)ontwikkelen.

Opmerking 3: De aanwezigheid van strooisel wordt voor dit type meestal als negatief beschouwt. Een strooisellaag veroorzaakt een versnelling van het verlandingsproces en belemmert de vestiging en uitbreiding van sleutelsoorten.

Verspreiding:

Dit habitattype is slechts “marginaal aanwezig” in Vlaanderen. In de Kempen liggen enkele sites met een constante, kalkrijke kwel vanuit de Kempense kanalen zoals het Buitengoor en het Sluismeer te Mol. Een andere belangrijke vindplaats is het Torfbroek (Kampenhout) in de Brabantse leemstreek. Ook in de duinpannen komen nog relicten van kalkmoerasjes voor, die echter tot habitattype 2190 behoren.

Auteur
inbo
Sleutelwoorden
Natura 2000
Europees beschermde natuur
Gebruiksrechten
Vrij gebruik, mits bronvermelding
Categorieën
Habitats/biotopen
Prioritair habitattype:
Nee
Milieukarakteristieken:

Alkalisch laagveen (7230) deelt veel soorten met basenrijk trilveen (7140_base) maar verschilt van dit type op twee manieren: op het vlak van landschapecologie (7230 omvat plaatsen met uittredend kalkrijk grondwater) en op bodemkundig vlak (bij 7230 is hooguit de bovenste bodemlaag venig, terwijl 7140_base een veel dikkere veenlaag heeft).

Bodem:

Het habitattype komt voor op oligo- tot mesotrofe, stikstof- en fosfaatarme, matig zure tot basische, al of niet kalkhoudende gronden. Dit habitattype heeft nood aan een grote aanvoer van basen via het grondwater (Ca: >102 mg/l; HCO3: >295 mg/l).

De bodem of het grond-/oppervlaktewater hoeft echter niet al te zuur te zijn (bodempH-H2O: >5.1; oppervlaktewaterpH: >6.2; grondwaterpH: >6.5).

De bodem in kalkmoerassen is steeds zeer arm, zowel in N,P als in K. De bodem C/N- ratio is >16,5). Ook het grondwater is zeer nutriëntenarm (K: <4.4 mg/l; NH4-N: <0.8 mg/l; NO3-N: <6.3 mg/l; PO4-P: < 0.027 mg/l). De sulfaat-concentraties blijven relatief laag in het grondwater (SO4: <188 mg/l).

Kalkmoeras is gevoelig voor stikstofdepositie ( <16 kg N/ha/jaar). Let wel op voor advisering in het kader van de passende beoordeling wordt uitsluitend gebruik gemaakt van de referentiewaarden die in de praktische wegwijzers zijn opgenomen(opent nieuw venster).

Grondwaterafhankelijk:
Ja
Hydrologie:

De standplaatsen worden gevoed door kalkrijk oppervlakte- of grondwater. De grondwaterstand is permanent hoog en schommelt rond het maaiveld (GHG: <0.1 m onder maaiveld; GVG: <0.11 m onder maaiveld) en zinkt nooit zeer diep (GLG: <0.51 m onder maaiveld; GG: <0.22 m onder maaiveld). Winterse overstromingen komen niet voor, tenzij kortstondig met stagnerend, opstijgend grondwater. Nutriënten zijn aanwezig, maar hebben een zeer lage mobiliteit door de binding van fosfaat aan calcium of ijzer.

In samenwerking met:
Referenties
  • Decleer, K. (red.) 2007. Europees beschermde natuur in Vlaanderen en het Belgisch deel van de Noordzee. Habitattypen / Dier- en plantensoorten. INBO.
  • T'jollyn Filiper et al.(2009). Ontwikkeling van criteria voor de beoordeling van de lokale staat van instandhouding van de Natura 2000 habitats. INBO.
  • Geert De Knijf, Desiré Paelinckx, 2013. Typische faunasoorten van de verschillende Natura 2000 habitattypes, in functie van de beoordeling van de staat van instandhouding op niveau Vlaanderen. INBO.
  • Oosterlynck P., Van Landuyt W. & Paelinckx D. (2013). Selectie habitattypische flora ten behoeve van de artikel 17 rapportage omtrent de staat van instandhouding van de Natura 2000 habitattypen. INBO.

Europees beschermde natuur in Vlaanderen en het Belgisch deel van de Noordzee

In dit boek staan de Europees beschermde habitats en soorten beschreven die in Vlaanderen voorkomen.

Lees meer Download publicatie

Deze pagina werd mogelijk gemaakt door de financiële steun van het LIFE-programma van de EU(opent nieuw venster) in het kader van het LIFE Green Valley project.(opent nieuw venster)