Fraai duizendguldenkruid

Fraai duizendguldenkruid is een zeer kleine, eenjarige zomerbloeier. Meer dan de helft van de hoogte van de plant wordt door de bloeiwijze ingenomen. Dikwijls is deze breed en rijkbloemig, kandelaar- of struikvormig, maar ook drie- of eenbloemige dwergplantjes komen vaak voor (soms met viertallige bloemen). Onder de bloeiwijze draagt de plant enige paren stengelbladeren; een wortelrozet ontbreekt. De vorm van bladeren en schutbladen varieert van bijna rond tot lancetvormig. De vrij donker roze bloemkroon is korter dan bij Echt en Strandduizendguldenkruid, met kroonslippen van minder dan een halve centimeter lengte. De helmknoppen vertonen minder schroefvormige oprolling dan bij de andere twee soorten. Laat in de zomer gekiemde planten groeien wel uit, maar sterven de volgende winter zonder te hebben gebloeid.

Fraai duizendguldenkruid komt voor in Europa, Zuidwest-Azië en Noord-Afrika, noordwaarts tot in het Oostzeegebied en zuidwaarts tot Ethiopië en India; in Amerika is het plantje ingevoerd. In Nederland staat het hoofdzakelijk in het westen en noorden, waar het plaatselijk vrij veel voorkomt, met name in het Deltagebied, op de Waddeneilanden, aan de Friese IJsselmeerkust en om Amsterdam. In de zuidoostelijke helft van het land wordt het sporadisch aangetroffen, het meest nog langs de grote rivieren, in Twente en in Zuid-Limburg.

Fraai duizendguldenkruid is een plant van vochtige, verdichte bodem. Het groeit - in tegenstelling tot zijn familieleden - vaak op tamelijk zware kleigrond, verder op leem, kalk en löss; op zand voornamelijk als dit schelpgruis bevat. Zout verdraagt deze plant ongeveer in dezelfde beperkte mate als Strandduizendguldenkruid, maar doordat Fraai duizendguldenkruid als zaad overwintert, is het niet gevoelig voor een 's winters toenemend zoutgehalte van de bodem. Het kan zowel op open plekken voorkomen als in een lage maar betrekkelijk dichte grasmat. Dikwijls vormt het gordels van één of enkele exemplaren breed, die volgens een bepaalde hoogtelijn door een graslandvegetatie lopen. Aan de kust staat het speciaal op strandvlakten die gedeeltelijk door duinen worden omgeven. Ook in de pioniersbegroeiing op geheel van de zee afgesneden valleien, pas drooggevallen zandplaten en opgespoten zandvlakten kan het vrij veel voorkomen. Als de vegetatie in ontzilt terrein zich sluit, handhaaft de plant zich alleen op beweide of be(t)reden plaatsen. In het IJsselmeergebied staat de plant op zandstrandjes, in brak polderland aan oevers van weilandsloten, in de rivierdalen langs wielen en kleiputten, in het oosten en zuidoosten op natte plekken in leem- en kalkgroeven, in Zuid-Limburg ook op opengetrapte plekken op beweide krijthellingen.

Terwijl Echt en Strandduizendguldenkruid elkaar in standplaats grotendeels uitsluiten, kan Fraai duizendguldenkruid met elk van beide samen voorkomen. Doordat zijn hele ontwikkeling zich tussen voor- en najaar afspeelt, kan het lager in de zonering groeien dan zijn beide verwanten, wier rozetten een langdurig winters verblijf onder water niet verdragen; anderzijds is Fraai duizendguldenkruid gevoeliger voor uitdroging van de grond. Zowel in brak als in zoet terrein wordt Fraai duizendguldenkruid dikwijls vergezeld door Fioringras (Agrostis stolonifera), Witte klaver (Trifolium repens) en Vertakte leeuwentand (Leontodonautumnalis). In ziltige omgeving groeit het tevens vaak samen met Zilte rus (Juncus gerardi) en/of Zilte greppelrus (J. ambiguus), in zoet milieu met hun 'oecologische tegenhangers' Zomprus (J. articulatus) en Greppelrus (J. bufonius). Verder staat het op strandvlakten samen met Melkkruid (Glaux maritima) en Kwelderzegge (Carex extensa); in Zeeland buitendijks met Fijn goudscherm (Bupleurum tenuissimum) en Dunstaart (Parapholis strigosa). Een vaste begeleider in zoet milieu is Getande weegbree (Plantago major subsp. pleiosperma).

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)