Smalle waterweegbree

De Smalle (Smalbladige) waterweegbree is een lage, middelhoge of soms hoge plant, die zowel in ondergedoken staat als op het land kan bloeien en vruchtzetten. Haar rozetten maken een wat slordige indruk in vergelijking met de stervormige rozetten van Grote waterweegbree. In ondiep water zijn in de regel zowel onderwaterbladeren als deels boven water uitstekende bladeren aanwezig. De eerste zijn lintvormig, vrij donker groen, tot een centimeter breed en aan de top in een driehoekige punt versmald. De luchtbladeren hebben een smal spatelvormige bladschijf, die geleidelijk in de steel is versmald en een meestal vrij stompe top heeft. De pluim is vaak meer breed dan hoog en doet aan een parasol of een strohoed denken. De bloemen zijn van de vroege ochtend tot in de avond open. Onder water kunnen ze vrucht zetten zonder open te gaan (cleistogamie). Na de bloei knikken de pluimtakken soms enigszins terug. De omgekrulde stijl, die bijna een volle cirkel beschrijft, vormt aan de buikzijde van de vrucht boven het midden een snaveltje, dat bij deze soort beter als biggenstaartje te betitelen zou zijn. Aan de rugzijde vertonen de vruchtjes twee groeven; aan de buikzijde sluiten ze aaneen en laten dus, anders dan bij Grote en Slanke waterweegbree, geen holte open. De vruchtdragende bloeiwijze heeft in uiterlijk een zekere overeenkomst met die van Paddenrus (Juncus subnodulosus).

Smalle waterweegbree komt voor in gematigde streken van het noordelijk halfrond, ongeveer tussen 40 en 60⁰ N.Br., voornamelijk in de meer continentale gebieden. In Nederland is zij verreweg de zeldzaamste van de drie inheemse Alisma-soorten. Alleen in Zuid-Holland komt zij vrij veel voor, in Utrecht en de zuidelijke helft van Noord-Holland veel minder. Verder staat zij hier en daar langs de grote rivieren (het meest in de omstreken van Nijmegen) en in het Veluwemeer. Opgaven uit andere streken zijn merendeels oncontroleerbaar en daardoor twijfelachtig; alleen uit de omgeving van Bergum in Noordoost-Friesland is de soort met zekerheid bekend.

Smalle waterweegbree vormt - meer dan Grote en Slanke waterweegbree - een grensgeval tussen oever- en waterplanten. Vaak staat zij, evenals haar familielid Pijlkruid, voor ongeveer de helft van haar lengte in het water. Het meest staat zij in water van ongeveer een halve meter diep, midden in sloten of aan de buitenrand van de oevervegetatie in plassen. Op stromend, zoet of zwak brak, basisch, min of meer voedselrijk maar weinig of niet verontreinigd water, voornamelijk op kleigrond, soms op veen of humeus zand. In West-Nederland is zij vooral een plant van sloten in weidegebieden; ook staat zij wel in sloten tussen bollenvelden en langs spoorwegen, in infiltratiegebieden in de duinen en in natte delen van opgespoten terreinen. In het rivierengebied groeit Smalle waterweegbree in wielen en kleigaten. Planten waarmee zij samen voorkomt, zijn onder meer Watergentiaan (Nymphoides peltata), Stomphoekig sterrekroos (Callitriche obtusangula), Stijve waterranonkel (Ranunculus circinatus), Waterpest (Elodea spp.), Aarvederkruid (Myriophyllum spicatum), het kranswier Chara globularis, Lidsteng (Hippuris vulgaris), Rode waterereprijs (Veronica catenata) en Heen (Scirpus maritimus), terwijl ook Smalle en Slanke waterweegbree in elkaars gezelschap kunnen optreden.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1991 (deel 4)