Bouwen aan groenexpertise

Natuurtype: Eiken-Beukenbos met Adelaarsvaren

De climaxvorm van het Eiken-Beukenbos met Adelaarsvaren wordt gedomineerd door Beuk met bijmenging van Zomer- en Wintereik. Men treft dit bostype echter vaker aan als een door Zomereik gedomineerd bos, waar Beuk kan bijgemengd staan. Amerikaanse eik en Tamme kastanje hebben zich in dit bos goed ingeburgerd. De meest constante soort in de struiklaag is Wilde lijsterbes. De kruidlaag is over het algemeen arm aan soorten. Gewone braam en Adelaarsvaren komen het meest voor. Typisch zijn ook Lelietje-van-dalen, Dalkruid, Gladde witbol, Wilde kamperfoelie, Valse salie, Pilzegge en Ruige veldbies.

In dit bostype worden drie subtypes onderscheiden. Het subtype met Dalkruid en Lelietje-van-dalen (subtype H3a) is het meest typisch en best ontwikkeld. Soms kan Adelaarsvaren dermate de vegetatie domineren dat een rompgemeenschap ontstaat (subtype H3b). Veel soorten, zeker de lichtminnende, worden dan weggeconcurreerd door deze alles overwoekerende varensoort (den Ouden, 2000; Geudens et al., 2004). Het subtype met Gladde witbol en Valse salie (subtype H3c) omvat meer relatief jonge bossen aangeplant op voormalige landbouwgronden. Deze bossen dragen nog steeds deze voorgeschiedenis in zich mee onder vorm van een aantal indicatoren voor storing, bemesting of voedselaanrijking als Gladde en Gestreepte witbol, Gewone veldbies, Pitrus, Gewoon reukgras, Gewoon struisgras.

Verspreiding:

Dit type komt over heel Vlaanderen voor, vooral op plaatsen waar de rijkere, vaak tertiaire zanden dagzomen. Potentieel gaat het om tienduizenden ha, actueel om enkele duizenden ha (Vandekerkhove, 1998). Met 31 opnamen in het vegetatiemeetnet van de bosinventarisatie (Bos & Groen, 2001) heeft dit type een aandeel van 2,6 % in het actuele Vlaamse bosareaal of een oppervlakte van ca. 4000 ha. Volgens Hermy (1992) is dit de climaxvegetatie van de (lemig)zandgronden in Binnen-Vlaanderen. Mooie voorbeelden van het goed ontwikkelde subtype met Dalkruid en Lelietje-van-dalen vindt men onder andere in Kolmont (Tongeren), Bertembos, Meerdaalwoud (Oud-Heverlee), Zoerselbos en Buggenhoutbos. Het subtype met Adelaarsvaren vinden we op zowat alle oud-boslocaties op iets rijkere zandgronden (Grotenhout, Peerdsbos, …).

Bodem:

Het Eiken-Beukenbos met Adelaarsvaren vindt men het meest op droge tot matig natte leem- of zandleembodems, maar evengoed op zandbodems.

Ellenbergwaarden:

Dit bostype wordt gekenmerkt door halfschaduw- tot lichtverdragende planten van eerder frisse, tussen stikstofarme en matig stikstofrijke, eerder zure bodems.

Natuurbeheer (onderhoudsbeheer) uitgebreid:

Dit bostype herbergt van alle types op de lichtere bodems de hoogste soortenrijkdom aan typische oud-bosgebonden organismen, en heeft daarom een hoge natuurwaarde. Een belangrijk aandeel van de goed ontwikkelde voorbeelden van dit bostype verdient bescherming als bosreservaat. Deze kunnen een beheer van niets doen krijgen. Waar nog zeldzame soorten van lichtrijke en halfschaduw-omstandigheden voorkomen, kan een specifiek natuurbeheer met herstel van hakhout, ijl hooghout of interne randen met mantel- en zoomovergangen overwogen worden. In de andere gevallen leent dit bostype zich goed voor een multifunctioneel bosbeheer overeenkomstig de vooropgestelde duurzaamheidscriteria. Bij exploitatie moet bodemverdichting en omwoeling zo veel mogelijk worden vermeden (Bos & Groen, 2001). Om de verstoorde oppervlakte bij exploitaties te beperken wordt best gewerkt met vaste ruimingspistes (Gijsel et al., 2003; Goris et al., 2005). Op kapvlaktes kan Adelaarsvaren gaan domineren. Natuurlijke verjonging van boomsoorten wordt dan problematisch door de grote concurrentiekracht en standvastigheid van Adelaarsvaren (De Schrijver et al., 2005). Om voldoende gesloten bestanden te krijgen zal aanplant noodzakelijk zijn. Bovendien moet voldoende groot bosplantsoen gebruikt worden en is regelmatig vrijstellen noodzakelijk om te vermijden dat het plantsoen omvergetrokken wordt door de varenbladeren. Het plantsoen moet ook voldoende beschermd worden tegen vraat door knaagdieren en wild. Van zodra de bomen boven de varens uitgroeien, zullen ze deze onderdrukken door de toenemende beschaduwing (den Ouden, 2000; Geudens et al., 2005). Massieven van Adelaarsvaren kunnen ook worden doorbroken door everzwijnen die ’s winters de wortelstokken opwroeten (den Ouden, 2000). Uitheemse soorten als Amerikaanse eik, Lork en Douglasspar kennen in dit bostype een hoge groeikracht. Gezien de hoge (potentiële) natuurwaarde van deze bossen is het echter wenselijk – zeker op oud-boslocaties – om homogene naaldhoutbestanden en bestanden gedomineerd door Amerikaanse eik geleidelijk om te vormen naar gemengde bestanden op basis van de kenmerkende soorten van dit type (De Schrijver et al., 2002). Bestrijding van Amerikaanse vogelkers kan op sommige plaatsen nodig zijn. Tot slot is een goede geleiding en zonering van de recreatie noodzakelijk om overbetreding te voorkomen.

Grondwaterafhankelijk:
Niet van toepassing
Ontwikkelingsduur:

De grote meerderheid van de opnamen uit het Eiken-Beukenbos met Adelaarsvaren zijn gelegen in oud bos. Alleen het subtype met Gladde witbol en Valse salie komt evenveel voor in jong bos als in oud bos.

Recreatieve waarde:

Recreanten waarderen de soms zeer open structuur van de Eiken-Beukenbossen met Adelaarsvaren. De droge, goed gedraineerde bodems zorgen voor een goede toegankelijkheid. Overmatige recreatie, vooral buiten de paden (mountainbikes, oriëntatieloop, loslopende honden, …) kan echter behoorlijk wat verstoring met zich meebrengen.