Bouwen aan groenexpertise

Natuurtype: Iepen-Essenbos met Klimopereprijs en Look-zonder-look

De hoofdboomsoorten van het Iepen-Essenbos met Klimopereprijs en Look-zonder-look zijn Gewone es en Zomereik, aangevuld met Gewone esdoorn, Iep en Beuk. De struiklaag bestaat uit Gewone vlier, Eén- en Tweestijlige meidoorn en Hazelaar. De kruidlaag is heel soortenrijk en in het voorjaar opvallend bloemrijk. Kenmerkend is het voorkomen van heel wat knol- en bolgeofyten: Sneeuwklokje, Vingerhelmbloem, Gewone vogelmelk, Speenkruid, Gevlekte en Italiaanse aronskelk. Veel stinzenplanten dus, vandaar dat ook enkele parkbossen onder dit type terecht komen. Stinzenplanten zijn planten die in hun verspreiding binnen een bepaalde streek (vrijwel) uitsluitend voorkomen in oude kasteelparken, oude pastorietuinen, kloostertuinen, stadswallen en andere historische sites. Ze zijn ooit aangeplant o.w.v. hun sierwaarde of geneeskrachtige eigenschappen, maar hebben zich sindsdien spontaan kunnen handhaven (Jansen & van der Ploeg, 1977; Bakker & Boeve, 1985; Hermy, 1990).
Verspreiding:

Het potentiële verspreidingsgebied van het Iepen-Essenbos met Klimopereprijs en Look-zonder-look strekt zich uit op de oeverwallen in de alluviale vlaktes van de grotere rivieren. Zijn meest natuurlijke gedaante is die van hardhout-ooibos langs grote rivieren, waar het aan de bovenrand van de winterse overstromingen staat (Wolf et al., 2001). Het gekendste voorbeeld hiervan is het Kraaibos in Leut. Stinzenmilieus vertonen heel wat gelijkenissen met deze standplaatsen (Hermy, 1990), vandaar dat ook enkele opnamen in parkbossen onder dit type vallen (bv. in het Meldertbos in Hoegaarden of in het Gemeentepark van Loppem). Aan de binnenduinrand en op kalkrijke polderbodems komt eveneens een bostype voor dat sterke gelijkenissen vertoont met dit type (Vandekerkhove, 1998). Een voorbeeld hiervan vindt men in het Kerkepannebosje in De Panne. Met 2 opnamen in het vegetatiemeetnet van de bosinventarisatie (Bos & Groen, 2001) heeft dit type een aandeel van 0,2 % van het actuele Vlaamse bosareaal of een oppervlakte van ca. 200 ha.

Bodem:

De standplaatsen van het Iepen-Essenbos met Klimopereprijs en Look-zonder-look zijn humeus-zandig en nitraatrijk. Op oeverwallen langs rivieren vindt slechts sporadisch overstroming plaats (gemiddeld minder dan een dag per jaar), maar door tijdelijk hoge waterstanden in de winter blijft toch de basenbezetting hoog en wordt verzuring tegengegaan. Behalve door overstroming en periodiek hoge waterstand kan dit effect ook worden bereikt door de aanvoer van vers substraat, bijvoorbeeld van colluvium onderaan hellingen. De bolgeofyten profiteren trouwens van het beweeglijke colluvium voor hun verspreiding. Aan de binnenduinrand speelt tevens aanvoer van meststoffen vanuit aangrenzend cultuurland een rol. In stinzenmilieus zijn vaak bodemcomponenten van elders aangevoerd (Stortelder et al., 1999).

Ellenbergwaarden:

Het Iepen-Essenbos met Klimopereprijs en Look-zonder-look wordt gekenmerkt door halfschaduwplanten van frisse tot vochtige, eerder stikstofrijke, zwak zure bodems.

Natuurbeheer (onderhoudsbeheer) uitgebreid:

Net zoals bij vorig type zijn regelmatige (winter)overstromingen en sedimentatie met basenrijk water en slib belangrijk voor de typevoorbeelden van deze gemeenschap. Extern beheer is voor het behoud van dit type heel belangrijk. Een natuurlijk waterregime met een goede kwaliteit van zowel water als sediment is elementair. Bij een te hoge verontreiniging van het water zal het bos verruigen en krijgen we vooral stikstofminners als Grote brandnetel, Gewone vlier, Kleefkruid, Zevenblad, enz. (Bos & Groen, 2001). Ook het uitblijven van overstromingen zal op termijn leiden tot een ander, zuurder bostype (zie bijvoorbeeld Van Looy et al., 2003). Bij ruimingen mag het slib niet op de oever blijven liggen omdat anders de natuurlijke groeiplaats van dit bostype sterk wordt verstoord. In matig ontwikkelde voorbeelden van dit type is een duurzame bosbouw mogelijk. De eventuele exploitatie van kwaliteitshout moet zeer omzichtig en op het juiste tijdstip (bij voldoende droge bodem) gebeuren zodat de schade geminimaliseerd wordt. Om die reden ook wordt populierenteelt er beter vermeden. Gezien de zeer hoge natuurwaarde, kwetsbaarheid en zeldzaamheidsgraad worden goed ontwikkelde voorbeelden van dit type best opgenomen in een reservaatsstatuut. In gebieden met voldoende natuurlijke verstoring kan hierbij voor nulbeheer gekozen worden of een herstel van het vroegere hakhoutbeheer. Een zorgvuldig bijgehouden hakhoutbeheer van de essen- en iepenstoven zorgt voor een periodieke toename van licht waarop de planten gunstig reageren. Een ander voordeel is dat hiermee de iepenziekte onder controle kan worden gehouden (Stortelder et al., 1999). In de afgeleide stinzenvorm is er geen natuurlijke verstoring en moet er dus actief beheerd worden. De stinzenplanten vragen een of andere vorm van oppervlakkige bodembewerking, regelmatig maar niet jaarlijks. Belangrijk is ook dat er voldoende licht blijft (Hermy, 1990). Als bossen te donker worden, neemt de dikte van de strooisellaag sterk toe en wordt de schaduw- en strooiseltolerantie van de meeste bosplanten overschreden. Bij onvoldoende dynamiek (natuurlijk of via beheer) zal Klimop vaak de ondergroei gaan domineren waardoor andere kenmerkende soorten zich hoogstens handhaven aan de bosrand en aan weg- en padranden (Weeda et al., 2005).

Grondwaterafhankelijk:
Niet van toepassing
Ontwikkelingsduur:

Er zijn slechts enkele opnamen waarvan de exacte ligging gekend is en waarvan de bosleeftijd kon achterhaald worden, maar deze liggen allemaal in bos dat maximaal 150 jaar oud is. Nochtans kan het ook om oude bossen gaan zoals het Blauwe Torenbos in Brugge of het Kraaibos in Leut.

Natuurwaarde:

De ontwikking van dit type verloopt moeizaam omdat het lang duurt voordat de karakteristieke bol- en knolgewassen zich in een nieuw aangelegd bos vestigen. De soorten missen veelal de mogelijkheid hun zaden of de voor de reproductie geschikte wortelorganen over grotere afstand te verspreiden (Bakker & Boeve, 1985). De meeste soorten zijn hiervoor afhankelijk van mieren (of van de mens). Bovendien stellen ze hoge eisen aan de standplaats (een relatief warme, voedselrijke, vaak kalk- en humusrijke leemachtige bodem met een losse structuur) en zijn veel soorten voor hun mineralenopname afhankelijk van mycorrizha-schimmels (Baas, 1998). Een goed ontwikkeld Iepen-Essenbos met Klimopereprijs en Look-zonder-look is dus bijzonder zeldzaam en de natuurwaarde is zeer groot. Het bostype maakt deel uit van het habitattype 91F0 in het Natura 2000-netwerk waarvoor Speciale Beschermingszones zijn aangeduid (Decleer, 2007).

Recreatieve waarde:

In de meest natuurlijke vorm van dit bostype wordt recreatie best vermeden. De afgeleide stinzenvorm die men soms in parkbossen vindt, is zeer aantrekkelijk en geschikt voor zachte recreatie.