Bouwen aan groenexpertise

Natuurtype: Eiken-Beukenbos met Bosgierstgras en Witte klaverzuring

Beuk en Zomereik zijn de voornaamste soorten in de boomlaag van het Eiken-Beukenbos met Bosgierstgras en Witte klaverzuring. Beuk is weliswaar vaak aangeplant, maar ook van nature dominant. Bij een langdurig ongestoorde ontwikkeling zal de Beuk de lichtbomen immers wegconcurreren. Gewone es komt in dit type slechts sporadisch voor. Hazelaar is de meest voorkomende struiksoort. Typische soorten uit de kruidlaag zijn Bosgierstgras, Ruige veldbies, Witte klaverzuring, Lelietje-van-dalen, Dalkruid en Bosanemoon. Vaak komen ook heel wat bramen voor.

In dit type worden twee subtypes onderscheiden: één met Brede en Smalle stekelvaren (subtype H2a) en één met Ruige veldbies en Bosanemoon (subtype H2b). Het eerste subtype is over het algemeen soortenarmer en is het Eiken-Beukenbos uit het Zoniënwoud. Het tweede subtype is soortenrijker en vinden we meer terug in het Meerdaalwoud.

Verspreiding:

De meeste opnamen komen uit Zoniën- en Meerdaalwoud, maar ook elders in Vlaanderen kan men dit type soms aantreffen (bijvoorbeeld Brakelbos, Wijnendalebos, …). Potentieel bedekt het Eiken-Beukenbos met Bosgierstgras en Witte klaverzuring enkele tienduizenden ha in Vlaanderen (Vandekerkhove, 1998). Met 20 opnamen in het vegetatiemeetnet van de bosinventarisatie (Bos & Groen, 2001) heeft dit type een aandeel van 1,7 % van het actuele Vlaamse bosareaal. Dit stemt overeen met een oppervlakte van 2500 ha.

Bodem:

Men vindt dit bostype vooral op droge leembodems met een gevlekte textuur B horizont (Abc). Dit zijn bodems met een harde, zowat ondoordringbare, gevlekte bodemlaag: een fragipan. Deze laag zorgt er voor dat de Beuken op die plaatsen minder stabiel staan (Noirfalise, 1984). Bovendien blijft op deze laag gemakkelijker water staan waardoor de wortels verstikken en gaan rotten (Schaetzl et al., 1989). De bodems uit het Zoniën- en Meerdaalwoud rusten op een kleihoudende tertiaire zandlaag (Tongeriaan, Ieperiaan of soms Lediaan) die hierdoor watervoerend is. Wanneer het leempakket minder dik wordt en de zandlaag dichter bij de oppervlakte komt, gaat het bostype over naar een Eiken-Beukenbos met Adelaarsvaren (bostype H3) (Bos & Groen, 2001).

Ellenbergwaarden:

Het Eiken-Beukenbos met Bosgierstgras en Witte klaverzuring wordt gekenmerkt door halfschaduwplanten van frisse tot vochtige, eerder stikstofarme en matig zure bodems.

Natuurbeheer (onderhoudsbeheer) uitgebreid:

Dit bostype van zure leembodems is extreem gevoelig voor verdere verzuring door depositie (geen bufferreserve). Nog meer dan bij de vorige types is de situatie kritiek. Remediërende maatregelen (bufferzones rond het bos, boomsoortenkeuze) zijn vaak ontoereikend om degradatie tegen te gaan. We vinden dit bostype vaak op sterk uitgeloogde zure leembodems. Deze bodems zijn extreem gevoelig voor permanente compactatie. Door de hoge zuurtegraad is er immers nauwelijks bodemleven aanwezig dat de bodem terug kan losmaken. Na tientallen jaren zijn uitsleepsporen nog waarneembaar als linten van Waterpeper. Deze soort floreert er dankzij het stagnerende water in de uitrijsporen. Ook IJle zegge is een indicator van bodemcompactie. Het is hoogst opvallend dat deze moerassoort in hoge aantallen te vinden is op de zogenaamd ‘droge’ leemplateaus van het Zoniënwoud. Nog meer dan in vorige types zijn goede exploitatievoorwaarden (tijdstip, type machine, uitsleeppistes) essentieel om degradatie tegen te gaan (Gijsel et al., 2003; Goris et al., 2005). Regulier bosbeheer in dit type zal streven naar structuurrijke gemengde hooghoutbestanden van Eik en/of Beuk. Hierbij wordt zaaghout van hoge kwaliteit nagestreefd, overeenkomstig de criteria voor duurzaam bosbeheer. Gezien de bodemverzurende eigenschappen van Beuk en Eik is een voldoende bijmenging van soorten met mild strooisel zowel in boom- als onderetage een belangrijk aandachtspunt (Hommel et al., 2007). Homogene bestanden van beide soorten zijn te vermijden. Beuken zijn in dit type extra gevoelig voor windworp door de aanwezigheid van de fragipanbodem (Langohr, 1993). Naast de bodemkarakteristieken spelen ook bestandsvorm en boomvorm mee in de gevoeligheid voor windworp. Vooral oude, homogene Beukenbestanden zijn extra gevoelig. Uit onderzoek blijkt het kroonaandeel een betere verklaring te bieden voor windworp in het Zoniënwoud dan de hoogte-diameterverhouding. Diepe kronen geven een hogere stabiliteit dan korte kronen, zeker wanneer de kronen nog bebladerd zijn. Om windworp zoveel mogelijk te beperken in Beukenbossen wordt best aandacht besteed aan volgende punten (Van Hemelrijck et al., 2004): steile bestandsranden vermijden: de randen intensiever dunnen zodat turbulenties beperkt blijven. vroeg en intensief dunnen zodat stabiele bomen met diepe kronen en een goed verloop gevormd worden. streven naar heterogene bestanden van verschillende leeftijden en boomsoorten. Bosbestanden binnen dit type zijn bijna altijd oud bos en hebben een uitzonderlijk hoog aandeel oude bomen. Bij het bosbeheer moet ook aan deze aspecten extra aandacht worden besteed. Een belangrijk aandeel van de best ontwikkelde voorbeelden van dit type verdient daarom een reservaatsstatuut. Niets doen is hier de preferentiële beheeroptie en komt vooral (weinig opvallende) soorten van zwaar dood hout en monumentale bomen ten goede. De ontwikkelingen in Kersselaerspleyn in het bosreservaat Joseph Zwaenepoel (Zoniënwoud) zijn illustratief voor de ecologische potenties bij deze beheerkeuze (zie o.a. Hermy & Vandekerkhove, 2004).

Grondwaterafhankelijk:
Niet van toepassing
Ontwikkelingsduur:

De Eiken-Beukenbossen met Bosgierstgras en Witte klaverzuring vindt men vooral in oude bossen. Het merendeel van de opnamen is afkomstig uit Zoniën- of Meerdaalwoud. Beide boscomplexen zijn grotendeels steeds bos geweest tot heden.

Recreatieve waarde:

Wegens de gemakkelijke toegankelijkheid gaan deze bossen vaak gebukt onder een hoge recreatiedruk. Dit kan een nefaste invloed hebben op de ontwikkeling van de kruidlaag en de natuurlijke verjonging.