Veldsalie

Veldsalie is een middelhoge, in de voorzomer en dikwijls ook in de nazomer bloeiende plant met een krachtige netelgeur. Aan een forse, vaak meerkoppige wortelstok ontspringen lang gesteelde rozetbladeren. De bloeistengels dragen slechts enkele paren bladeren door hun lange stengelleden. De bladeren zijn eirond met een tamelijk stompe top, een ondiep hartvormige voet en een grof, deels dubbel gezaagde tot gekartelde rand. De schijnkransen staan in de oksels van kleine, gaafrandige, hartvormige schutbladen. Ze zijn tot een grote, losse, vaak aan de voet vertakte en dan pluimvormige bloeiwijze verenigd. De kelk is tweelippig met een korte drietandige bovenlip en een tweetandige onderlip. Door klierharen is hij erg kleverig, wat vermoedelijk na de bloei tot de verspreiding van de vruchten door dieren bijdraagt. De bloemkroon is gewoonlijk fors ontwikkeld en diep blauw, soms lichtblauw tot wit of roze. Vrij dikwijls komt bij deze plant gynodioecie voor; functioneel vrouwelijke exemplaren hebben een veel kleinere bloemkroon. 

Veldsalie komt voor in Zuid-, Midden- en Oost-Europa. De noordgrens van het natuurlijke areaal loopt van Zuid-Engeland naar Midden-Rusland en doorkruist ons land; verder noordwaarts treedt zij hier en daar als neofiet op. In Nederland komt zij in hoofdzaak voor langs de Rijn en zijn zijtakken, waar zij westwaarts juist Zuid-Holland bereikt. Langs de Maas kwam zij vroeger op diverse plaatsen in Zuid-Limburg voor, tegenwoordig nog maar op één plek. Afgezien van een enkele vindplaats in Noord-Limburg verschijnt zij stroomafwaarts pas weer ter hoogte van de Bommelerwaard. In het Zuid-Limburgse krijtgebied wordt zij ook maar sporadisch aangetroffen. Met rivierklei voor nieuwe dijken is zij aangevoerd op enige plaatsen in het Deltagebied en op Texel, waar zij zich goed handhaaft. De plant is in Nederland wettelijk beschermd. 

De fiere, rijk met indigoblauwe bloemen beladen Veldsalie is een van de schoonste sieraden van onze rivierbegeleidende graslanden. Zij groeit zowel op slibhoudend zand als op zandige klei, op zonnige, matig droge, kalkrijke standplaatsen. Voor haar kieming is zij aangewezen op kale plekjes in de grasmat, zoals die door beweiding dikwijls ontstaan; een nog beter kiemingsmilieu vormen molshopen. Samen met andere planten die - hetzij om geur of smaak, hetzij wegens hun stekeligheid - door vee worden versmaad, kan Veldsalie haarden vormen in hoge, droge delen van uiterwaarden, op oeverwallen en beweide dijkhellingen. Daarvan kunnen onder meer ook Wilde kruisdistel (Eryngium campestre), Kattendoorn (Ononis spinosa), Knikkende distel (Carduus nutans) en Heksenmelk (Euphorbia esula) deel uitmaken. Andere planten vinden binnen die haarden een plek waar ze, tegen het vee beveiligd, hun bloei en vruchtzetting kunnen voltooien. Ook in gemaaide bermen en dijktaluds en in hooiland kan Veldsalie een voorname plaats innemen, maar dan vooral op droge, zandige en relatief schrale bodem, waar geen dichte grasmat wordt gevormd. Tussen lang en dicht gras kunnen volwassen planten zich wel een tijdlang handhaven, maar voortplanting is hier niet mogelijk. Zand- en kleiwinning, dijkverzwaring en zware bemesting behoren tot de factoren die deze plant en veel van haar metgezellen sterk hebben doen achteruitgaan en nog steeds bedreigen. Van die metgezellen noemen we nog de grassen Zachte haver (Avenula pubescens), Smal fakkelgras (Koeleria macrantha), Goudhaver (Trisetum flavescens) en Bevertjes (Briza media), en verder Ruige weegbree (Plantago media), Gewone agrimonie (Agrimonia eupatoria), Karwijvarkenskervel (Peucedanum carvifolia), Kleine pimpernel (Sanguisorba minor), Rapunzelklokje (Campanula rapunculus), Duifkruid (Scabiosa columbaria), Kleine ruit (Thalictrum minus) en Brede ereprijs (Veronica austriaca subsp. teucrium). Op enige 'Deltadammen' en aan de zuidkant van Texel zijn fragmenten van een dergelijke vegetatietype als het ware met klei overgeplant, zodat we Veldsalie hier buiten haar eigenlijke woongebied kunnen begroeten in het vertrouwde gezelschap van een paar van de bovengenoemde soorten. 

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)