Drijvende egelskop

Drijvende egelskop treedt voornamelijk op als waterplant en vormt dan zwevende stengels en ondergedoken of meestal grotendeels drijvende bladeren; beide kunnen tot een meter lang worden. Als opgerichte oeverplant blijft hij laag. De bladeren zijn gemiddeld ongeveer een halve centimeter breed, van boven vlak, van onder gewelfd. Boven water uitstekende (delen van) bladeren vertonen een duidelijke middennerf en kunnen van onder zwak gekield zijn. Van planten op plekken die in de loop van de zomer droogvallen, sterven de bladeren af; de opgerichte, laag blijvende stengel van zulke planten moet het stellen met enkel schutbladen. De bloeiwijze bevat meestal twee of drie van elkaar verwijderde vrouwelijke hoofdjes, waarvan de aanhechtingsplaats doorgaans duidelijk boven de oksel van het schutblad ligt. De schutbladen reiken voorbij de top van de bloeiwijze en zijn aan de voet verbreed. Bij in het water groeiende planten buigen de lange onderste schutbladen zich vaak terug naar het wateroppervlak, waarop hun bovenste deel blijft drijven. Aan de top van de bloeiwijze bevinden zich gewoonlijk twee of drie mannelijke hoofdjes, die zo dicht opeen zitten dat ze tot een geheel gefuseerd lijken. Voor en tijdens de bloei zijn ze witgeel van kleur. De stempel is min of meer lancetvormig en ongeveer een millimeter lang. De vrucht vertoont in het midden een (soms vage) insnoering en is in de onderste een à twee millimeter steelvormig versmald. De grens tussen Drijvende en Kleine egelskop is soms moeilijk te trekken.

Drijvende egelskop komt voor in Noord- en Noordwest-Europa, sporadisch verder zuidwaarts in Midden- en West-Europa, voorts in het noorden en westen van Noord-Amerika en in Oost-Azië. In Nederland is zij vanouds zeldzaam en tot de pleistocene streken beperkt. Tegenwoordig heeft zij in West-Drenthe nog een concentratie van vindplaatsen; daarbuiten is zij thans alleen bekend van een paar plekken op de Veluwe en één in Noordoost-Twente.

Drijvende egelskop komt in heide- en veenplassen met een wisselende waterstand, voornamelijk in streken waar 's zomers naar verhouding veel neerslag valt. Hij groeit in water tot een diepte van ongeveer een meter en komt optimaal voor bij een zomerse waterdiepte van ongeveer een halve meter. Een aanzienlijk deel van de huidige en vroegere groeiplaatsen is door turfstekerij ontstaan. Het water is helder of door humuszuren bruin gekleurd, matig zuur en matig voedselarm, en verraadt vaak lichte invloed van bemesting. In de regel bevat de bodem zowel zandig als venig materiaal. Vaak is het zand ingewaaid vanuit nabijgelegen zandverstuivingen. Een andere mogelijkheid is dat in veenplassen door de turfstekers zanddammetjes zijn aangelegd, die als toegangsroute dienden. Het zand bevordert het vrijkomen van voedingsstoffen uit de venige bodembestanddelen. Herhaaldelijk is waargenomen dat Drijvende egelskop zich in vennen uitbreidde bij toenemende voedselrijkdom door menselijke activiteiten zoals zwemmen, afspoelen van mestkarren of ontginning van de omgeving. Op deze uitbreiding volgde echter vaak een plotselinge verdwijning! Begeleiders van Drijvende egelskop zijn enige in het water zwevende mossen, vooral Geoord veenmos (Sphagnum denticulatum), in armer en zuurder water Waterveenmos (S. cuspidatum) en in door bemesting beïnvloed water Vensikkelmos (Drepanocladus fluitans); voorts in ondiep water Knolrus (Juncus bulbosus) en soms Klein blaasjeskruid (Utricularia minor). In andere delen van dezelfde plassen komen dikwijls voor: Waterdrieblad (Menyanthes trifoliata) en Wateraardbei (Potentilla palustris) als indicatoren van minder voedselarm milieu, Mannagras (Glyceria fluitans) als bemestingsindicator, en Veelstengelige waterbies (Eleocharis multicaulis) als zuurverdragende plant van plassen met wisselende waterstand.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1994 (deel 5)