Natura 2000: Voedselarme zwak gebufferde vennen die niet vaak droogvallen (3110)
Natuurbeheer:
Bij een goede waterkwaliteit bestaat het beheer voornamelijk uit de instandhouding van de natuurlijke waterhuishouding in het voedingsgebied, een voldoende hoog waterpeil en van de natuurlijke wind- en waterpeildynamiek. Bosopslag en bosaanplant rond de vennen dienen vermeden te worden om de noodzakelijke windwerking niet te hypothekeren en oeverbeschaduwing en strooiselaanvoer te vermijden.
Bedreigingen:
- Een groot deel van deze vegetaties ging verloren door vernietiging van heidegebieden en verdroging van vennen.
- Verzuring, verruiging en eutrofiëring vormen de grootste bedreigingen voor de overblijvende relicten. Bij verzuring worden veenmossen en Knolrus dominant en verdwijnen de typische kensoorten. Verruiging en eutrofiëring leiden naar vegetaties met Knolrus, Waternavel en Pitrus. Accumulatie van organisch materiaal op de bodem leidt tot het verdwijnen van geschikte omstandigheden voor de kieming van de typische isoëtiden.
- Grote vogelpopulaties (bv. meeuwen, Canadese ganzen enz.) en grote grazers kunnen voor eutrofiëring zorgen.
- Door overbegrazing en overbetreding van de oeverzones kunnen de vegetaties en relictsoorten vertrapt worden en wordt zaadvorming bemoeilijkt of verhinderd.
Beheer
Herstel- en ontwikkelingsbeheer:
Duurzaam herstel van venvegetaties door opschonen of uitbaggeren van ondiep water op plaatsen waar in het verleden Oeverkruidbegroeiingen voorkwamen, is niet vanzelfsprekend. Gezien de lang kiemkrachtig blijvende zaadbank kan initieel snel herkolonisatie plaatsvinden. Een essentiële factor is echter het uitblijven van verzuring voor de instandhouding. In goed gebufferde gebieden kan men, via natuurtechnische milieubouw, opnieuw geschikte milieus creëren waarbij pioniersituaties ontstaan op een minerale bodem. Het succes hangt in belangrijke mate af van de aanwezigheid van bronpopulaties (of een zaadbank) en subtiele verschillen in standplaatsfactoren. Om de aanvoer van gebufferd grondwater te verzekeren kan het nodig zijn om in het infiltratiegebied bos te kappen of drainage te verhinderen. Indien het vegetatietype ten gevolge van antropogene verzuring is verdwenen, kan gedacht worden aan een verhoging van de buffercapaciteit, waarbij de mogelijkheden van de lokale omstandigheden zullen afhangen (bv. kunstmatige buffering, bevloeiing). Indien de venrand bebost is, kan door ontbossing te sterke wateronttrekking tegengegaan worden, de depositie van verzurende stoffen afnemen en de belangrijke werking van de wind terug hersteld worden. Toevoer van geëutrofieerd water dient vermeden te worden.
Beschrijving
Officiële titel:
Mineraalarme oligotrofe wateren van de Atlantische zandvlakten (Littorelletalia uniflorae)
Code:
3110
Uitgebreid:
Dit habitattype omvat vennen met laagblijvende pioniervegetaties van voedselarme, zwak gebufferde, gewoonlijk permanente wateren. Ze wortelen in zandige bodems, in de oeverzone van zowel ondiepe plassen als diepere wateren. Onder optimale omstandigheden kunnen deze gemeenschappen lang stand houden, bijvoorbeeld in grote vennen waar voldoende windwerking optreedt, zodat de minerale bodem niet door een organische sliblaag wordt bedekt. Veel groeiplaatsen ontstonden na het terug open maken van oude, verlande vennen. Deze vegetaties komen ook voor in oppervlakkige uitgravingen die tot aan de grondwatertafel reiken, vooral daar waar het bodemsubstraat lemig is en in de oeverzone van zandwinningen. Het zijn soortenarme, open of gesloten, blijvend ondergedoken of kortstondig droogvallende vegetaties, meestal niet hoger dan 10 cm. Ze worden gedomineerd door lage rozetplanten met lijn- of priemvormige bladeren (zogenaamde isoëtiden).
Dit habitattype is in Vlaanderen goed ontwikkeld in voedselarmere wateren waarin minstens een van de volgende soorten een vegetatiezone domineert: Oeverkruid, Waterlobelia of Kleine biesvaren. Indien deze soorten ontbreken is het habitattype niet te herkennen en betreft het mogelijk habitattype 3130 (zie verder). Frequent optredende, begeleidende soorten zijn Veelstengelige waterbies, Knolrus, Duizendknoopfonteinkruid, Pilvaren en Drijvende waterweegbree (een bijlage 2-soort).
Gelijkaardige vegetaties met een aantal van hoger vernoemde soorten kunnen zich soms tijdelijk ontwikkelen op periodiek droogvallende oevers, maar zullen dan veeleer tot habitattype 3130 te rekenen zijn. Het frequent en met hogere bedekkingen optreden van soorten zoals Pitrus, Moerasstruisgras en Waternavel in de oeverzone wijst op een overgang naar een voedselrijker milieu.
In vele vennen ontbreken de typische kensoorten, mogelijk als gevolg van verzuring en vermesting. Van verzuurde vennen is het vaak niet mogelijk de oorspronkelijke vegetatie, en bijgevolg het habitattype, te achterhalen. Het kan immers over gedegradeerde vormen van habitattypen 3110 en 3130 gaan of over voormalige dystrofe vennen (habitattype 3160).
De Heikikker, een bijlage 4-soort van de Habitatrichtlijn, plant zich voort in mineraalarme, oligotrofe wateren. De ongewervelde fauna van dit habitattype omvat diverse zeldzame waterwantsen (o.a. Glaenocorisa propingua) en waterkevers (o.a. Hygrotus novemlineatus), die gevoelig zijn voor verzuring en vermesting. In de grote Kempense vennen kwam vroeger de Brede geelgerande waterroofkever voor, een bijlage 2-soort. Oligotrofe vennen zijn erg rijk aan libellen. Of ze ook typisch zijn voor habitattype 3110 is minder duidelijk ten gevolge van de grote zeldzaamheid van dit habitattype en de gradaties in zuurtegraad die optreden tussen verschillende gebieden. Speciaal te vermelden libellensoorten zijn: Tengere pantserjuffer, Maanwaterjuffer, Koraaljuffer, Venglazenmaker, Venwitsnuitlibel en Noordse witsnuitlibel, naast tal van andere, meer gewone soorten. De meeste ongewervelde aquatische fauna verkiest structuurrijke oevers met veel veenmos. In zure wateren ontbreken waterslakken en zoetwatermossels.
Verspreiding:
In Vlaanderen zijn enkel de vegetaties met Oeverkruid als dominante soort nog vrij goed ontwikkeld. Hun oppervlakte is echter gering. Vegetaties met Kleine biesvaren zijn, voor zover bekend, steeds uitzonderlijk geweest. Deze met Waterlobelia waren plaatselijk meer algemeen. Het voorkomen is beperkt tot heidegebieden, voornamelijk in de Kempen, bv. de Grote Goorvijver te Retie (Oeverkruid-vegetaties), het Zwart Water te Turnhout en het Heuvelsven in Dilsen-Stokkem (beide laatste met relictvegetaties van Waterlobelia).
Verspreiding van het habitattype (HT) Voedselarme zwakgebufferde vennen die niet vaak droogvallen (3110) in Vlaanderen, EU-rapportage 2013. (inbo)
Milieu
Grondwaterafhankelijk:
Niet van toepassing
Prioritair habitattype:
Nee
Gebruikte begrippen en soorten
Relaties
- heeft als begeleidende soort:
- heeft als constante soort en indicator goede biotiek:
- heeft als invasieve exoot:
- heeft als verrijkingsindicator:
- heeft als verzuringsindicator:
- heeft als karakteristieke soort :
- heeft als kenmerkende soort:
- komt (gedeeltelijk) overeen met:
- heeft als indicator van een goede toestand:
Samenwerking en referenties
In samenwerking met:
Referenties
-
Decleer, K. (red.) 2007. Europees beschermde natuur in Vlaanderen en het Belgisch deel van de Npprdzee. Habitattypen / Dier- en plantensoorten. INBO.
-
T’jollyn Filiep, Bosch Hans, Demolder HeiT'jollyn Filiper et al.(2009). Ontwikkeling van criteria voor de beoordeling van de lokale staat van instandhouding van de Natura 2000 habitats. INBO.
-
Geert De Knijf, Desiré Paelinckx, 2013. Typische faunasoorten van de verschillende Natura 2000 habitattypes, in functie van de beoordeling van de staat van instandhouding op niveau Vlaanderen. INBO.
-
Oosterlynck P., Van Landuyt W. & Paelinckx D. (2013). Selectie habitattypische flora ten behoeve van de artikel 17 rapportage omtrent de staat van instandhouding van de Natura 2000 habitattypen. INBO.
Publicaties
-
Bomenwijzer
Ga op zoek naar één of meerdere bomen die voldoen aan jouw criteria.
-
-
Test jezelf
Wat weet jij over natuur, natuurbeheer en -beleid? Een overzicht van onze populairste testen.
