Weegbreefonteinkruid

Weegbreefonteinkruid of Doorschijnend fonteinkruid is een vrij tengere en sierlijke, vaak rossig getinte, breedbladige Fonteinkruidsoort. Naast Duizendknoopfonteinkruid is het de enige soort die vaak met volledig ontwikkelde onderwaterbladeren overwintert. De wortelstok is vertakt; de stengels zijn onvertakt en zelden meer dan een halve meter lang. Alle bladeren, ook de drijvende, zijn in de regel doorschijnend en niet leerachtig en hebben een steel die korter is dan de bladschijf. De ondergedoken bladeren zijn lancetvormig met een geleidelijk versmalde voet, een geheel gave, niet gekroesde rand en een vrij stompe top; langs de middennerf is een min of meer duidelijk 'middennet' van lange, smalle mazen waarneembaar. De drijvende bladeren, die dicht en vaak rozetachtig bijeen staan, hebben enigszins de vorm van een blad van Grote weegbree (Plantago major) of een taartschepje: eirond tot lancetvormig-eirond, in elk geval nabij de voet het breedst, met afgerond-driehoekige top en kort wigvormige, afgeknotte of iets hartvormige voet. Deze bladvorm wordt ook wel als 'spadevormig' betiteld. De bloei begint al in de voorzomer. De aren hebben slanke, niet verdikte stelen. De nootjes zijn kleiner dan bij de overige inheemse Fonteinkruiden. De aan de wortelstok gevormde winterknoppen zijn klein en weinig talrijk.

Weegbreefonteinkruid komt voor in het Middellandse-Zeegebied en in West- en Midden-Europa. In Nederland behoort het tot de zeldzaamste Fonteinkruiden. Lange tijd gold het als een soort die na een paar vondsten in de eerste helft van de 19^de eeuw uit ons land verdwenen was. Achteraf is gebleken dat over Weegbreefonteinkruid ten onrechte de doem van het uitgestorven-zijn was komen te liggen. Nadat het 1978 op Texel was herkend, brak eindelijk de ban: het bleek dat de plant in de tussentijd op een zestal plaatsen (waaronder twee op Texel) was verzameld maar met andere soorten was verwisseld. Tegenwoordig is het alleen bekend uit de duinen van Texel, Voorne en Schouwen. Vroeger is het ook aangetroffen op Zuid- en Noord-Beverland, bij Katwijk en bij Nijmegem. In omringende landen is Weegbreefonteinkruid eveneens een grote zeldzaamheid. In België is thans nog één vindplaats in de duinstreek (met de treffende naam De Fonteintjes!) en één verder landinwaarts bekend. In Duitsland geldt het als uiterst bedreigd; in Westfalen werd het echter in 1986 zowel op een nieuwe als op een oude, verloren gewaande groeiplaats aangetroffen, in beide gevallen in een pas gegraven vijver.

Weegbreefonteinkruid is gebonden aan de tegenwoordig zelden meer voorkomende combinatie van een hoog carbonaatgehalte en een geringe voedselrijkdom van het water. Speciaal is het zeer gevoelig voor fosfaat en ammoniak in het water; het laatste werkt ronduit als vergif. Een betrekkelijk hoog nitraatgehalte van het water schaadt de plant echter niet. Weegbreefonteinkruid blijkt zich voort te beperken tot plekken die onder invloed staan van koel, kalkrijk kwel- of diep grondwater. Dit heeft vermoedelijk twee functies: enerzijds het bewerkstelligen van een gelijkmatige watertemperatuur, wat voor een groen overwinterende soort van vitaal belang is, en anderzijds het neerslaan van fosfaat uit het water. Weegbreefonteinkruid komt bij ons alleen in stilstaand, ondiep water voor, elders ook in dieper en/ of rustig stromend water; algemeen geld het echter als uiterst gevoelig voor waterverontreiniging. Droogvallen verdraagt het beter dan de meeste andere Fonteinkruiden, een punt van overeenkomst met Duizendknoopfonteinkruid. De nu bestaande Nederlandse groeiplaatsen betreffen meertjes in natte duinvalleien en gegraven plasjes in de duinen. Daarbij blijkt Weegbreefonteinkruid behalve in zoet ook in matig brak water te kunnen optreden. Enkele oudere vondsten wijzen ook in deze richting: in Zeeland is de plant op een paar plaatsen in inlagen achter de Oosterschelde- en de Grevelingendijk gevonden. Grondig en volhardend speurwerk in inlagen zal wellicht nog onbekende groeiplaatsen aan het licht brengen. Planten waarmee deze soort in onze streken samen optreedt, zijn onder meer Veenwortel (Polugonum amphibium), Puntkroos (Lemna trisulca), Zilte waterranonkel (Ranunculus baudotii), Stijve moerasweegbree (Echinodorus rannunculoides), Waterpunge (Samolus valerandi) en diverse kranswieren van het geslacht Chara. Behalve in open water staat Weegbreefonteinkruid ook in ijle oevervegetaties, bijvoorbeeld tussen Riet (Phragmites australis), Waterzuring (Rumex hydrolapathum), Holpijp (Equisetum fluviatile), Gewone waterbies (Eleocharis palustris), Grote waterweegbree (Alisma plantago-aquatica), Watermunt (Mentha aquatica) en Ruwe bies (Scirpus lacustris subsp. Tabernaemontani).

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1991 (deel 4)