Kruldistel

De Kruldistel is een hoge tot zeer hoge, vrij dof ‘middelgroene’, meestal vertakte, twee- of meerjarige zomer- en herfstbloeier, die (minstens) één winter als rozet doorbrengt en na vruchtzetting afsterft. De stengelvleugels en de bladrand zijn bezet met stekels, die doorgaans – althans in meerderheid – niet langer zijn dan drie millimeter. Van boven is het blad nauwelijks behaard; de beharing van de bladonderkant en de vleugels wisselt en is soms spaarzaam, soms bijna viltig. De vrijwel bolronde hoofdjes staan gewoonlijk in kluwens aan het eind van de stengel(s). De vleugelranden langs de assen lopen naar boven tot aan de hoofdjes door (een verschil met Knikkende distel). De bloemen zijn ongeveer een centimeter lang en roodpaars van kleur, zelden wit.

De Kruldistel komt voor in gematigde zone van Eurazië en is in Noord-Amerika en Nieuw-Zeeland ingevoerd. Op de Britse eilanden, waar de Tengere distel vrij veel wordt aangetroffen, is de Kruldistel niet inheems. In een groot deel van West- en Midden-Nederland is deze soort vrij algemeen, evenals in Zuid-Limburg, langs de grote rivieren, in Noordwest-Friesland en in Oost-Groningen; in de pleistocene streken, in Zeeland en op de Waddeneilanden is zij minder algemeen. Blijkens archeologische gegevens komt zij zeker sinds 3200 v. Chr. In ons land voor.

De Kruldistel is een plant van zonnige tot licht beschaduwde plekken op vocht- en hummushoudende maar niet natte of venige, neutraal tot basische reagerende en vaak kalkhoudende grond, variërend van zand tot klei. Haar natuurlijke standplaatsen is te zoeken op lichte plekken in oeverwalbossen langs rivieren en grote beken, een biotoop waar natuurlijke bemesting plaatsvindt doordat hier ’s winters aanspoelsel blijft liggen. Water vervuiling kan tot uitbreiding van de Kruldistel op zulke plekken leiden, en soms is zelfs de vestiging van de plant als symptoom van waterverontreiniging op te vatten, zoals langs de Dinkel. In het cultuurlandschap is Kruldistel vooral op ruige, kleiige dijkhellingen te vinden, zowel op rivier- en kanaaldijken als op spoordijken. In grasland verschijnt het optreden van kruldistel met name op plekken waar puin of afval is gestort. Verder groeit zij in wegbermen, op stortterreinen, in kleigroeven en soms op oude muren. Op zonnige en relatief droge plekken vertoont zij een regelmatiger maar ook starder uiterlijk en vertakt zij zich veel minder dan in lichte schaduw of op wat vochtiger bodem. De plant lijkt enig zout te kunnen verdragen, blijkens het feit dat zij zich soms op ingedijkte schorren weet te vestigen. Gezien de voedselrijkdom van de standplaats zal de plant in de regel in een jaar voldoende reserves kunnen opbouwen om in haar tweede jaar te bloeien; alleen op schaduwrijke plekken zal zij wel eens meer dan een jaar als rozet doorbrengen alvorens te bloeien. Planten waarmee zij samen voorkomt, zijn onder meer Grote brandnetel (Urtica dioica), Glanshaver (Arrhenatherum elatius), Kweek (Elymus repens), Rietgras (Phalaris arundinacea), Gewone berenklauw (Heracleum sphondylium), Fluitenkruid (Anthriscus sylvestris), Zwarte mosterd (Brassica nigra) en lianen als Groot warkruid (Cuscuta europaea) en Heggenduizendknoop (Polygonum dumetorum). De Kruldistel vertoont op vrij veel punten overeenkomst met de Kale jonker, en in twijfelgevallen moeten de (enkelvoudige respectievelijk geveerde) pappusharen de doorslag geven. Met wat oefening is echter van een afstand al het tintverschil te zien: de Kruldistel is groener en mist de paarsige aanloopkleur van de Kale jonker. In standplaats verschillen beide soorten zozeer, dat ze vrijwel nooit samen voorkomen: de bodems waarop Kale jonker groeit, zijn altijd natter en doorgaans ook veniger dan die waarop Kruldistel staat.

Veel op Kruldistel lijkt de Langstekelige distel (Carduus acanthoides), waarvan de verspreiding in ons land niet goed bekend is. Zij onderscheidt zich onder meer door forsere, tot vijf millimeter lange stekels op de bladrand en de vleugels van de stengels. De bladeren zijn lichter groen en, ook aan de onderzijde, weinig behaard. Deze soort komt voor in een groot deel van Europa en is in andere werelddelen ingevoerd. Bij ons is zij alleen op enige plaatsen langs de grote rivieren aangetroffen, maar wellicht wordt zij niet herkend. Het is overigens de vraag of Kruldistel en Langstekelige distel goed van elkaar gescheiden soorten zijn. Voorts lijkt de Langstekelige distel nogal op sommige vormen van op de bastaard van Kruldistel en Knikkende distel (Carduus >< polyacanthus), die in kenmerken tussen beide oudersoorten in staat en vrij dikwijls schijnt te ontstaan op plekken waar deze samen voorkomen.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1991 (deel 4)