Mannetjesereprijs

Mannetjesereprijs is een zeer lage, overblijvende plant die groen overwintert en in de voor- en zomer bloeit. De stengels liggen en wortelen aan de basis; alleen de bloeiende toppen richten zich op. De bladeren zijn ellips- tot spatelvormig, gezaagd aan de rand, en versmald in een kort steeltje. De bloemen staan in dichte, rijkbloemige trossen in de bladoksels. De bloemkroon is lilablauw met donkerdere lijntjes in de keel, soms roze, en dieper van tint vóór het opengaan. De doosvrucht is omgekeerd driehoekig, zwak hartvormig aan de top, olijfbruin, en steekt boven de kelk uit. Bij rijpheid ontstaan er twee openingen aan de top van de vrucht, terwijl de vruchtkleppen in het midden verbonden blijven. 

Mannetjesereprijs komt voor in vrijwel heel Europa, West-Siberië, de Kaukasus en Noord-Amerika; hij is ingevoerd in Nieuw-Zeeland. De plant groeit op droge, zonnige tot licht beschaduwde plaatsen op matig voedselarme, onbemeste, humeuze zand- en leemgronden; zelden op uitgedroogd veen. In de duinen komt hij voor op zowel kalkarm als tamelijk kalkrijk zand. Hij is kenmerkend voor plekken waar humus onder invloed van kalk, leem, of zonnestraling langzaam ontbindt zonder veel voedingsstoffen vrij te geven. Mannetjesereprijs staat in diverse lage, grazige en mosrijke vegetaties, dwergstruwelen in droge valleien, en op noordhellingen. In het binnenland wordt hij vaak gevonden op kapvlakten, open plekken, langs wegen in bossen op kalkarme grond, in schrale bermen van zanddijken, wegen, en in zandafgravingen. 

Planten die samen met Mannetjesereprijs voorkomen, zijn onder meer Fijn schapengras (Festuca ovina subsp. tenuifolia), Hondsviooltje (Viola canina), Gewoon gaffeltandmos (Dicranum scoparium), Groot laddermos (Pseudoscleropodium purum), Gewoon klauwtjesmos (Hypnum cupressiforme), en op kalkhoudend duinzand ook Muizenoor (Hieracium pilosella), Geel walstro (Galium verum), Gewone vleugeltjesbloem (Polygala vulgaris), Bosaardbei (Fragaria vesca). In ontkalkte duinen en zandgroeven: Gewoon en Zandstruisgras (Agrostis capillaris en vinealis) en Valse salie (Teucrium scorodonia); op kapvlakten en in heidebermen: Liggend walstro (Galium saxatile), Pilzegge (Carex pilulifera), Borstelgras (Nardus stricta), en Bosdroogbloem (Gnaphalium sylvaticum). In Zuid-Limburg komt hij samen met Bleke zegge (Carex pallescens) en Liggend hertshooi (Hypericum humifusum). 

De larven van de galmug Jaapiella veronicae leven vaak op Mannetjesereprijs in de bloeiwijzen, in opgezwollen bloemknoppen of op de bloeiwijze-assen, waardoor de trosjes kort en gedrongen blijven. 

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)