Witte klaverzuring

Witte klaverzuring is een zeer laag blijvende, overblijvende, altijdgroene lentebloeier, die in grote groepen groeit. Vlak onder het aardoppervlak heeft zij roodachtige, ver kruipende, vertakte wortelstokken. Aan de uiteinden daarvan ontspringen blad- en bloemstelen, de laatste halverwege met twee steelblaadjes. De wortelstokken zijn bezet met roze schubben: voeten van oude bladstelen, gevuld met reservevoedsel. Aan de voet van bloeiende scheuten staan deze als in een dennenappeltje opeen. De jonge bladeren zijn lichtgroen. Later in het jaar worden ze donkerder, aan de onderkant paarsachtig. De kroonbladen zijn aan de voet iets met elkaar vergroeid of verkleefd. Ze zijn wit tot roze met paarse, soms blauw verkleurende aderen en aan de voet een dooiergele vlek. Deze fraaie tekening lijkt een honingmerk, dat insecten de weg wijst naar de nectar onder in de bloem, maar bezoekers zijn schaars. Vanaf de voorzomer vormt de plant - onder invloed van toegenomen beschaduwing - cleistogame bloemen, die meestal in dc bovenste bodemlaag verborgen blijven. Ze lijken op de knoppen van 'normale' bloemen en hebben kleine kroonbladen, die meeldraden en stamper blijven omsluiten. De schaarse stuifmeelkorrels kiemen al in de helmknoppen.

Witte klaverzuring komt voor in de koele en de gematigde streken van Eurazië en, in iets andere vormen, in Noord-Amerika en Zuidoost-Azië. In Nederland is de plant vrijwel beperkt tot de rijkere pleistocene gronden, waar zij in Drenthe, Zuidoost-Groningen, Overijssel, Gelderland en Zuid-Limburg plaatselijk veel voorkomt en elders zeldzaam is. Verder zijn er een paar vindplaatsen aan de binnenduinrand en langs de rivieren.

Witte klaverzuring hoort thuis in loofbossen op vochthoudende, meestal lemige grond, waar zij in de losse, zure, humeuze bovenste bodemlaag wortelt. In Eiken-Haagbeukenbos en Gierstgras-Beukenbos kan zij grote oppervlakten bedekken, evenals Bosanemoon (Anemone nemorosa) en Gele dovenetel (Lamium galeobdolon). Op kalkhoudende ondergrond zoekt zij hogere, humusrijke plekken, zoals rondom boomvoeten op. Veel komt zij voor op beek wanden, samen met diverse varens en met mossen als Gewoon sterrenmos (Mnium hornum), Pronkmos (Isopterygium elegans) en het levermos Pellia epiphylla. Ook kan zij talrijk in bronnetjesbossen aan de voet van hellingen groeien. In loofbossen op armere bodem (type Wintereiken-Beukenbos) groeit Witte klaverzuring binnen het overstromingsbereik van beken en in bosranden, die aan akkers grenzen: op plaatsen dus, waar door water of wind voedingsstoffen worden toegevoerd. Waar de atmosfeer vochtig genoeg is, kan Witte klaverzuring zich op boomstompen vestigen. Ook groeit zij wel in de grote bulten van sommige gras- en zeggesoorten, zoals Pijpenstrootje (Molinia caerulea). Planten die veelvuldig samen met Witte klaverzuring voorkomen, zijn Gewone salomonszegel (Polygonatum multiflorum), Dalkruid (Maianthemum bifolium), Ruige veldbies (Luzula pilosa), Bosgierstgras (Milium effusum), Grote muur (Stellaria holostea) en Hulst (Ilex aquifolium). Witte klaverzuring is de meest uitgesproken schaduwplant onder de Nederlandse bloemplanten. Zij kan zich nog handhaven bij anderhalf procent van het volle daglicht en assimileert het best bij een kwart van het daglicht. Tegen rechtstreekse bestraling verweert de plant zich doordat de bladeren de 'slaapstand' innemen. Niettemin wordt de bladstructuur door direct zonlicht gemakkelijk beschadigd, zodat de plant op kapvlakten na een of twee zomers te gronde gaat, behalve om uitgelopen boomstronken. (In verband hiermee is zij vooral in het neerslagarme Noord-Brabant aan oud bos gebonden.) Opmerkelijk is dat het nachtelijk duister en regenachtig weer eveneens slaapbewegingen oproepen: de bloemen gaan hangen en de bladeren vouwen zich - mogelijk als bescherming tegen dikke druppels die uit het bladerdak komen vallen? De cleistogamie is - net als bij Viooltjes (Viola spp.) en Groot springzaad (Impatiens nolitangere) - een garantie dat in een donkere, insectenarme omgeving rijpe vruchten worden gevormd. In sommige opzichten lijkt Witte klaverzuring op bosbewonende varens: de bladsteelvoeten met reservevoedsel zijn met 'trofopodia' te vergelijken en de zaadrok die het zaad wegschiet herinnert aan de annulus van varens. Zoals alle wintergroene planten kan ook Witte klaverzuring in het voorjaar zwaar beschadigd worden door strenge vorst zonder sneeuw. De bladeren van het vorige jaar, die gewoonlijk in functie blijven tot na de bloeitijd, sterven dan voortijdig; de plant is geheel op haar reservevoedsel aangewezen en bloeit schaars.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1988 (deel 3)