Bouwen aan groenexpertise

Natuurstreefbeeld: Vochtige tot natte heide (4010)

De vegetatie van vochtige heide bestaat uit dwergstruiken van Gewone dophei en Struikheide, vaak met een goed ontwikkelde moslaag met diverse soorten veenmossen en levermossen. Mozaïeken van Pijpenstrootjevegetaties of Gagelstruwelen met natte heide behoren ook tot dit natuurstreefbeeld. Geïsoleerde, monotone Pijpenstrootjegraslanden zonder bijkomende typische soorten van natte heide, worden niet tot het habitattype gerekend. Deze monotone Pijpenstrootjesgraslanden zijn een gedegradeerde vorm, welke met het juiste beheer vaak kan hersteld worden naar vochtige heide.

Beheer:

Bij een permanent hoge grondwatertafel is er nagenoeg geen beheer nodig omdat de successie bijzonder langzaam verloopt. Om de effecten van atmosferische deposities en verbossing tegen te gaan, is een intensiever beheer nodig onder de vorm van plaggen, maaien en/of extensieve begrazing.

is een exclusieve soort van

Adder

heeft als karakteristieke soort

Gladde slang

heeft als karakteristieke soort

Heidesabelsprinkhaan

heeft als karakteristieke soort

Gentiaanblauwtje

heeft als indicator van een goede toestand

Gewone dophei

heeft als indicator van een goede toestand

Kleine zonnedauw

heeft als indicator van een goede toestand

Ronde zonnedauw

heeft als indicator van een goede toestand

Veenpluis

heeft als indicator van een goede toestand

Klokjesgentiaan

heeft als indicator van een goede toestand

Trekrus

heeft als indicator van een goede toestand

Beenbreek

heeft als indicator van een goede toestand

Witte snavelbies

heeft als indicator van een goede toestand

Veenbies

heeft als indicator van een goede toestand

Tweenervige zegge

heeft als indicator van een goede toestand

Bruine snavelbies

heeft als indicator van een goede toestand

Wilde gagel

heeft als indicator van een goede toestand

Wrattig veenmos

  • Veel vochtige heidevegetaties zijn gedegradeerd naar dichte, soortenarme Pijpenstrootjevegetaties. De belangrijkste oorzaken zijn verdroging of sterk schommelende waterstanden, eutrofiëring en verzuring door atmosferische deposities.
  • Bij achterstallig beheer of verlaging van de grondwatertafel treedt een verbossing op naar Eiken-Berkenbos of struweelvorming met Wilde gagel.
  • Een verminderde toevoer van grondwater zal bovendien verzuring veroorzaken. Dit leidt tot het verdwijnen van veel karakteristieke en bedreigde plantensoorten gebonden aan zwakgebufferde omstandigheden.
  • Natte heide is zeer kwetsbaar voor betreding.
Herstel- en ontwikkelingsbeheer:

Herstel van gedegradeerde natte heide is mogelijk door maaien of plaggen van vergraste heidevegetaties en open kappen van verboste heide. Vele plantensoorten hebben een langlevende zaadvoorraad in de bodem, zodat er een redelijke kans op herstel is. In verzuurde omstandigheden zijn hydrologische maatregelen noodzakelijk. Hierbij dient voedselarm, zwak gebufferd grondwater aanwezig te zijn dat tot in de wortelzone kan doordringen. Positieve resultaten zijn ook geboekt met een artificiële, lichte bekalking van de plagplekken of het lokale infiltratiegebied van het grondwater. In verdroogde omstandigheden is het belangrijk om ontwateringsgreppels dicht te maken of eventuele grondwaterwinning in de omgeving bij te sturen, zodat het grondwaterpeil terug tot aan het maaiveld kan stijgen. Bij opstuwing is het belangrijk er over te waken dat hoogstens zeer kortstondige winterinundaties met zuur neerslagwater optreden. Plaggen gebeurt bij voorkeur kleinschalig, zodat het niet destructief werkt voor de aanwezige fauna. De plagdiepte is cruciaal bij het aanboren van een eventuele zaadvoorraad in de bodem en het verwijderen van een eventuele nutriëntenrijke humuslaag.

Officiële titel:
Noord-Atlantische vochtige heide met Erica tetralix
Code:
4010
Uitgebreid:

Vochtige heide bestaat uit dwergstruikvegetaties met Gewone dophei in gebieden met permanent hoge grondwaterstand, vaak met een goed ontwikkelde moslaag met diverse soorten veenmossen en levermossen. De soortensamenstelling van natte heide wordt bepaald door het grondwaterregime en het beheer. Het aantal constante soorten is zeer beperkt. Pijpenstrootje, Gewone dophei en Struikhei hebben meestal een hoge presentie en combinaties van deze soorten geven de vegetatie haar algemeen aspect. Soms ontbreekt één van deze soorten. Hun abundanties in de vegetatie zijn zeer gevarieerd. Een kleine daling van de grondwaterstand of wijziging in de fluctuaties kunnen een verandering in de (dominante) soorten teweegbrengen. De begroeiingen zijn doorgaans half open tot gesloten, afhankelijk van het successiestadium en in functie van het gevoerde beheer. Mozaïeken van Pijpenstrootjevegetaties of Gagelstruwelen met natte heide behoren ook tot dit natuurstreefbeeld. Geïsoleerde, monotone Pijpenstrootjegraslanden zonder bijkomende typische soorten van natte heide, worden niet tot het habitattype gerekend.

De plantengemeenschap van natte heide is doorgaans soortenrijker dan die van droge heide. Kenmerkende vaatplanten zijn Beenbreek, Ronde zonnedauw, Trekrus, Heidekartelblad, Klokjesgentiaan en Veenbies. De moslaag bestaat uit typische soorten zoals Roodviltmos, Glanzend maanmos, Kussentjesveenmos, Zacht veenmos en Broedkelkje.

Deze vegetaties komen vaak voor in complexe mozaïekpatronen en overgangen met o.a. Slenken met snavelbiesvegetaties (habitattype 7150), Borstelgraslandjes en heischrale graslanden (habitattype 6230), Droge heide (habitattype 4030), Kleine zeggevegetaties, zuur tril- en overgangsveen met veenmossen (habitattype 7140), Oeverkruidgemeenschappen (habitattypes 3110 en 3130) en Gagelstruwelen. Ook met hoogvenen (habitattypen 7110 en 7120), waarbij het contact met het grondwater verloren gaat en veenmossen sterk in abundantie toenemen, heeft dit habitattype een aantal soorten gemeenschappelijk.

Het Gentiaanblauwtje is een typische, maar sterk bedreigde dagvlindersoort van natte heiden, die afhankelijk is van het voorkomen van Klokjesgentiaan en bepaalde mierensoorten die nesten bouwen waar de rupsjes overwinteren en verpoppen. Het Groentje is een andere dagvlindersoort, waarvan de rupsen zich voornamelijk met Dophei voeden. De overgang van natte naar droge heide is de typische leefplaats van het Heideblauwtje, waarvan de rupsen op Dophei, Struikhei en vlinderbloemigen leven. Ook het uiterst zeldzame Spiegeldikkopje is een soort van overgangen tussen nat en droog en ijlere en ruigere begroeiing in de omgeving van natte heiden. De rupsen leven op grassen. Overgangssituaties tussen natte hei en drogere, vaak iets ruigere begroeiingen of boszomen vormen de leefplaats van de Gouden sprinkhaan, de Zompsprinkhaan, Negertje en de Heidesabelsprinkhaan. De Europese treksprinkhaan is een uitgestorven soort van dit habitattype. De aanwezigheid van greppels en plasjes met ondiep, permanent water, vaak met veenmossen afgezoomd, is al voldoende voor een aantal typische libellensoorten, zoals Koraaljuffer, Hoogveenglanslibel, Kempense heidelibel, Beekoeverlibel, Gevlekte glanslibel en Venwitsnuitlibel. Zijn er vennen in de buurt, dan kunnen Rugstreeppad en Heikikker voorkomen. In een gevarieerde vegetatiestructuur met droge plaatsen en warme plekken om te zonnen, komen Levendbarende hagedis, en in enkele relictgebieden ook nog Adder en Gladde slang voor. Wulp, Watersnip, Korhoen, Velduil en Grauwe kiekendief zijn typische broedvogels van uitgestrekte natte heiden; de laatste drie staan op de bijlage 1 van de Vogelrichtlijn.

Kenmerken:

Dit habitattype/natuurstreefbeeld is in een gezonde staat als het aan zekere voorwaarden voldoet, die nagestreefd moeten worden in het beheer (o.b.v. de LSVI tabellen).

Habitatstructuur:

  • Dwergstruiken (Gewone dophei, Struikhei ) zijn tenminste abundant (bedekken 10% of meer van de habitat).
  • De totale bedekking van alle veenmossen samen is lokaal tenminste frequent (ze bedekken ≥5%).

Verstoringskenmerken

  • Vergrassing door Pijpenstrootje mag maximaal op 50% van de habitatoppervlakte voorkomen (streven naar delen met een lager aandeel vergrassing)*.
  • Verbossing komt maximaal op 10% van de habitatoppervlakte voor (streven naar < 5%).

Vegetatie opbouw

  • Er komen minstens 1 sleutelsoort veenmos en 4 overige sleutelsoorten voor

Opmerking: Vergrassing is in heides in Vlaanderen een groot probleem. Dit omwille van de hoge N-deposities, die boven de kritische waarden voor heides liggen. Grassen verdragen deze hogere concentraties stikstof beter en kunnen daardoor gaan overheersen; ook verdroging bevoordeelt de groei van Pijpenstrootje. Maatregelen dienen gekoppeld te worden aan het tegengaan van deze specifieke oorzaken van vergrassing.

Verspreiding:

Natte heidevegetaties zijn “uiterst zeldzaam” in Vlaanderen. Ze komen vooral voor in de Antwerpse en Limburgse Kempen. Daarbuiten is het voorkomen beperkt tot kleine en verarmde relicten en betreft het meestal overgangen naar of vormen van nat heischraal grasland. Veenvorming onder natte heidevegetaties is tot de Kempen beperkt.

Auteur
inbo
Sleutelwoorden
Natura 2000
Europees beschermde natuur
Gebruiksrechten
Vrij gebruik, mits bronvermelding
Categorieën
Habitats/biotopen
Prioritair habitattype:
Nee
Milieukarakteristieken:

Het habitattype komt voor op natte, voedselarme zand- of zandleembodems, meestal op podzolgronden met een venige bovengrond, een venige ondergrond of met reductieverschijnselen direct onder de B-horizont. Daarnaast zijn ze ook kenmerkend voor gedegenereerd (ontwaterd) hoogveen. Beenbreek komt voor op kwelplaatsen met een permanente grondwatervoorziening en een goede doorluchting. De kritische grens voor stikstofdepositie ligt tussen de 7 en 14 kg N/ha/jaar (<17 kg N/ha/jaar).Let wel op voor advisering in het kader van de passende beoordeling wordt uitsluitend gebruik gemaakt van de referentiewaarden die in de praktische wegwijzers zijn opgenomen(opent nieuw venster).

Bodem:

Vochtige heide komt voor op voedselarme zure zandgronden, soms ook op leemhoudend zand of veen. Soortenrijke natte heide vegetaties zijn gebonden aan oligotrofe, zwak gebufferde bodemcondities. Dit type komt voor op een bodem met een pH tussen 4,4 en 5,8. Deze bodems bevinden zich in een aluminiumbufferrange (hogere concentraties van aluminium en amonium), hetgeen speciale aanpassingen vraagt van de planten die er voorkomen.

  • Bodem C/N ratio: 15-28
  • Bodem stikstof concentratie: 0,086 - 0,24 kgN/ha
  • Bodem fosfor concentratie: 29 - 180 kgP/ha
  • Bodem beschikbare fosfor (Olsen-P): 0,5 - 2,02 mg P/ kg droge bodem
  • Bodem beschikbare fosfor (AUM-P): 0,75 - 6,22 mg P/ kg droge bodem
  • Bodem ammonium concentratie: 3,2 - 22 mg N/ kg droge bodem
  • Bodem nitraat concentratie: 0,02 - 0,05 mmol NO3/m2
  • Bodem conductiviteit: 23,3 - 59,2 µS/cm
  • Bodem Zink concentratie: 4,67 - 18,5 mg Zn/ kg droge bodem
  • Bodem Kobalt concentratie: 0,25 - 1,12 mg Co/ kg droge bodem
Grondwaterafhankelijk:
Ja
Hydrologie:

De vegetaties van natte heide zijn grondwaterafhankelijk. Grondwaterstanden mogen niet te sterk fluctueren. De laagste grondwaterstand is cruciaal (max. 50 cm onder het maaiveld). Een kleine daling van de grondwaterstand kan snel een verandering in de (dominante) soorten teweegbrengen. - GG: 0,14 - 0,57 meter onder het maaiveld -GHG: 0,036 - 0,31 meter onder het maaiveld - GLG: 0,23 - 1,1 meter onder het maaiveld - GVG: 0,029 - 0,42 meter onder het maaiveld Het ondiepe grondwater bevat: - 0,53 - 2,41 mg Kalium/l - 4,01 - 18,5 mg Chloor/l

In samenwerking met:
Referenties
  • Decleer, K. (red.) 2007. Europees beschermde natuur in Vlaanderen en het Belgisch deel van de Noordzee. Habitattypen / Dier- en plantensoorten. INBO.
  • T'jollyn Filiper et al.(2009). Ontwikkeling van criteria voor de beoordeling van de lokale staat van instandhouding van de Natura 2000 habitats. INBO.
  • Geert De Knijf, Desiré Paelinckx, 2013. Typische faunasoorten van de verschillende Natura 2000 habitattypes, in functie van de beoordeling van de staat van instandhouding op niveau Vlaanderen. INBO.
  • Oosterlynck P., Van Landuyt W. & Paelinckx D. (2013). Selectie habitattypische flora ten behoeve van de artikel 17 rapportage omtrent de staat van instandhouding van de Natura 2000 habitattypen. INBO.

Europees beschermde natuur in Vlaanderen en het Belgisch deel van de Noordzee

In dit boek staan de Europees beschermde habitats en soorten beschreven die in Vlaanderen voorkomen.

Lees meer Download publicatie

Begrazingsintensiteit en insectenrijkdom in heideterreinen

Dit artikel geeft de resultaten van een veldonderzoek naar de invloed van begrazingsintensiteit op de soortenrijkdom van sprinkhanen, Heidecicade, vlinders, zweefvliegen, bijen en mieren. Er werd vastgesteld dat de intensief begraasde heide het rijkst aan insectensoorten is.
Lees meer Download publicatie

Deze pagina werd mogelijk gemaakt door de financiële steun van het LIFE-programma van de EU(opent nieuw venster) in het kader van het LIFE BNIP-project(opent nieuw venster).